THƠ TÌNH -

TIẾNG YÊU CÒN VANG MÃI …

PHAN VĂN THẠNH

1. MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ

Từ bao đời nay có thể nói cuộc sống của dân ta trải ra đến đâu thành thơ đến đó :– Dắt trâu làm đồng: “Trâu ơi ta bảo trâu này- Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta-Cấy cày vốn việc nông gia-Ta đâu trâu đấy ai mà quản công…”.

-Trai gái yêu nhau tìm đến nhau mãnh liệt : Thương nhau tam tứ núi cũng trèo-Thất bát sông cũng lội,cửu thập đèo cũng qua”.

-Tỏ tình thì nói lời bóng, lời gió ẩn dụ: “Đêm qua tát nước sau đình-Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen-Em được thì cho anh xin-Hay là em để làm tin trong nhà-Áo anh sứt chỉ đường tà-Vợ anh chưa có,mẹ già chưa khâu …”.

Trong guồng quay nhịp sống sấp ngửa hôm nay,thơ ca dường như trở nên phù phiếm, luôn chạy lóc cóc phía sau...- Ngày Thơ Việt Nam được tổ chức hằng năm dịp rằm Tháng Giêng âm lịch-(Nguyên Tiêu), với ý nghĩa không chỉ tôn vinh thơ mà còn nhằm hâm nóng khơi dậy tình yêu và trách nhiệm của các nhà thơ và công chúng yêu thơ với non sông Đất nước,tình tự Dân tộc - nhưng rồi ồn ã không mấy chốc tất cả như viên sỏi ném vào lòng giếng khơi mất hút.

Như chúng ta biết thời thuộc Pháp, văn hóa phương Tây tràn sang đem theo đủ thứ chủ nghĩa: cổ điển,lãng mạn,tượng trưng,siêu thực,hiện sinh…-“Cái tôi” cảm xúc trong thơ ca từ chỗ gò bó khép kín được giải phóng tuôn trào theo khuynh hướng trữ tình (lyrique).

Thời đại chuyển biến tất yếu mọi sự cũng đổi thay, cung bậc, dạng thức, màu sắc tình cảm cũng không đứng ì một chỗ - thi sĩ Lưu Trọng Lư đã đã đề cập đến điều này trong bài diễn thuyết ở nhà Học hội Qui Nhơn (tháng 6.1934):

“…Các cụ ta thích những màu đỏ choét;ta lại ưa những màu xanh nhạt…các cụ bâng khuâng vì tiếng trùng đêm khuya;ta nao nao vì tiếng gà lúc đúng ngọ.Nhìn một cô gái xinh xắn,ngây thơ,các cụ coi như đã làm một điều tội lỗi;ta thì ta cho là mát mẻ như đứng trước một cánh đồng xanh.Cái ái tình của các cụ thì chỉ là sự hôn nhân,nhưng đối với ta thì trăm nghìn muôn trạng: cái tình say đắm,cái tình thoảng qua,cái tình gần gụi,cái tình xa xôi…cái tình trong giây phút,cái tình ngàn thu…”

(Trích Thơ mới lãng mạn -những lời bình-Vũ Thanh Việt biên soạn-trang16,NXBVăn hóa Thông tin Hà Nội-2000)

Đọc lại Thi Nhân Việt Nam - Hoài Thanh-Hoài Chân (1909-1982), xem lại Nhà Văn Hiện Đại -Vũ Ngọc Phan(1902-1987), tôi bỗng giật mình tự hỏi giả định nếu bầu trời thi ca Việt Nam thiếu vắng những tâm hồn thi nhân: Tản Đà,Thế Lữ, Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử,Tế Hanh, Nguyễn Bính,Vũ Đình Liên,Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Nhược Pháp, Anh Thơ, Quách Tấn,T.T.Kh … thì văn học dân tộc ta sẽ chịu một khoảng trống - tổn thất to lớn!

Nói gì thì nói, luận bàn gì thì luận bàn, cuộc sống ngoài kia vẫn không ngừng tuôn chảy vận động với tốc độ ánh sáng, đậm chất thực dụng – thứ thực dụng mang màu sắc dung tục tầm thường. Con người xã hội nhiều khi chưa kịp nhận diện mình ở dạng này thì một hình thù khác đã thay thế. Nhịp đời hối hả gây choáng, nhận thức cảm xúc thiếu độ ngấm, độ lắng sâu - yêu nhau chỉ muốn – “ăn tươi nuốt sống” nhau ngay lập tức, thế thì lấy đâu ra những mong chờ, ngóng đợi, buồn nhớ tương tư…theo cái kiểu lượn lờ con bướm: “Mắt nàng đăm đắm trông lên/Con bươm bướm trắng về bên ấy rồi/ Bỗng dưng tôi thấy bồi hồi/Tôi buồn tự hỏi:-Hay tôi yêu nàng? (Người hàng xóm – Nguyễn Bính) - Do vậy “cái tôi trữ tình” trong thơ ca: tắt ngóm !

2- TIẾNG YÊU CÒN MÃI

Tình yêu là đề tài phổ biến trong thơ ca - gần như không nhà thơ nào là không đề cập đến chữ tình: tình non nước, tình quê hương, tình bằng hữu, đặc biệt tình đôi lứa…- bởi tình cảm yêu thương, mong chờ, hờn giận … vốn là thuộc tính con người.

Nguyễn Trãi (1380-1442) gắn liền với áng thiên cổ hùng văn Bình Ngô Đại Cáo vang dội non sông,khí thế ngất trời: “Đánh một trận sạch không kình ngạc,đánh hai trận tan tác chim muông…”-nhưng tình thơ của Ức Trai tiên sinh không kém phần nồng nàn da diết-“tình thư một bức phong còn kín...”

Tự bén hơi xuân tốt lại thêm

Đầy buồng lạ,màu thâu đêm

Tình thư một bức phong còn kín,

Gió nơi đâu gượng mở xem (Vịnh Cây Chuối)

Yêu là tương tư, Tản Đà (1889-1939) tự hỏi không hiểu vì sao hai cá thể yêu nhau lại “nhớ nhau đằng đẵng …”:

-Quái lạ! làm sao cứ nhớ nhau,

Nhớ nhau đằng đẵng suốt canh thâu.

Bốn phương mây nước,người đôi ngả,

Hai chữ tương tư một gánh sầu. (Tương Tư)

Nhà thơ say sưa với những mối tình tri kỷ bàng bạc xa xôi:

-Trận gió thu phong rụng lá vàng,

Lá rơi hàng xóm,lá bay sang.

Vàng bay mấy lá năm già nửa

Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng? (Gió thu)

Bài thơ Tình già đăng trên Phụ nữ Tân văn (10.3.1932) lâu lắm rồi, đọc lại nghe xa xưa cổ lỗ nhưng giọng thơ, chất tình của Phan Khôi (1987-1956) vẫn có sức lay động những ai trên thế gian này mang mang tâm trạng hoài cố nhân:

Hai mươi bốn năm xưa, một đêm vừa gió lại vừa mưa

Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ, hai mái đầu xanh kề nhau than thở.

Ôi đôi ta tình thương thì vẫn nặng, mà lấy nhau hẳn là không đặng;

Để đến rồi tình trước phụ sau, chi cho bằng sớm liệu mà buông nhau

Hay!Nói mới bạc làm sao chớ!Buông nhau làm sao cho nỡ?

Thương được chừng nào hay chừng nấy, chẳng qua ông trời bắt đôi ta phải vậy!

Ta là nhân ngãi, đâu phải vợ chồng, mà tính việc thủy chung?

Hai mươi bốn năm sau, tình cờ nơi đất khách gặp nhau!

Đôi mái đầu đều bạc.Nếu chẳng quen lung, đố nhìn ra được!

Ôn chuyện cũ mà thôi,

Liếc đưa nhau đi rồi! Con mắt còn có đuôi.

Nguyễn Bính(1918-1966)- say khướt niềm nhớ, nhà thơ chân quê đã uống cả một trời quan tái…:

Chiều nay…thương nhớ nhất chiều nay

Thoáng bóng em trong cốc rượu đầy

Tôi uống cả em và uống cả

Một trời quan tái,mấy cho say! (Một Trời Quan Tái)

Và thi sĩ đâu biết có một bài thơ tình học trò hồn nhiên thi vị của mình, ngan ngát hương sen đã đọng lại ký ức bao thế hệ yêu thơ.

Học trò trường huyện ngày năm ấy

Anh tuổi bằng em lớp tuổi thơ

Những buổi học về không có nón

Đội đầu chung một lá sen tơ.

Lá sen vương phấn hương sen ngát

Ấp ủ hai ta chút nhụy hờ

Lũ bướm tưởng hoa cài mái tóc

Theo về tận cửa mới tan mơ.

Em đi phố huyện tiêu điều quá

Trường huyện giờ xây kiểu khác rồi

Mà đến hôm nay anh mới biết

Tình ta như chuyện bướm xưa thôi . (Trường Huyện)

Tiếng thơ –tiếng lòng của Xuân Diệu đi tiên phong trong phong trào Thơ mới giai đoạn 1930-1945. Nhà thơ đã tự bạch kêu gọi tuổi trẻ hãy yêu&sống hết mình trong cái hữu hạn đời người :”…Tôi chỉ mách với bạn để tỏ rằng sự thiết tha thực không đáng trách,sự cuồng si là cái ta chớ vội đuổi,và ta hãy vui lòng sống vẹn toàn tuổi xuân hiếm hoi của ta.Bạn ơi!Tập thơ đầu của tôi đây bạn chớ bắt chước những người khôn ngoan,họ không biết quí phần ngon nhất của đời : tình yêu và tuổi trẻ.Chỉ một bóng thôi, một thoáng thôi,và tay ta đã buông thõng, không còn đủ hăng hái để bám vào vú thơ,vú mộng và uống lấy sữa nồng!” (Lời Đưa Duyên)

-Ta muốn ôm

Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn

Ta muốn riết mây đưa và gió lượn

Ta muốn say cánh bướm với tình yêu

Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều

Và non nước và cây và cỏ rạng

Cho chếnh choáng mùi thơm,cho đã đầy ánh sáng

Cho no nê thanh sắc của thời tươi;

- Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!(Vội Vàng)

Từ Tản Đà đến Xuân Diệu, nỗi nhớ không còn xa xôi mơ hồ,nỗi nhớ hiện nguyên hình như điên dại: anh nhớ em,anh nhớ lắm em ơi!

-Bữa nay, lạnh mặt trời đi ngủ sớm,

Anh nhớ em,em hỡi!anh nhớ em…

-Anh nhớ tiếng.Anh nhớ hình.Anh nhớ ảnh

Anh nhớ em,anh nhớ lắm! em ơi!

Anh nhớ anh của ngày tháng xa khơi

Nhớ đôi môi đang cười ở phương trời

Nhớ đôi mắt đang nhìn anh đăm đắm. (Tương Tư, Chiều)

Thơ Nguyên Sa (1932-1998) nối mạch trữ tình lãng mạn của phong trào thơ mới thời trước nhưng hiện đại, tinh tế sang trọng hơn.

-Nắng Saigon anh đi mà chợt mát

Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng

Anh vẫn nhớ em ngồi đây,tóc ngắn

Mà mùa thu dài lắm ở chung quanh

Linh hồn anh vội vã vẽ chân dung

Bay vội vã vào trong hồn mở cửa

Gặp một bữa anh đã mừng một bữa

Gặp hai hôm thành nhị hỷ của tâm hồn

Thơ học trò anh chất lại thành non

Và đôi mắt ngất ngây thành chất rượu … (Áo Lụa Hà Đông)

-Áo nàng vàng tôi về yêu hoa cúc

Áo nàng xanh tôi mến lá sân trường

Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương

Tôi thay mực cho vừa màu áo tím … (Tuổi Mười Ba)

3-LỜI KẾT

Vẫn còn đó tiếng lòng yêu thương trong những vần điệu ngọt ngào, thơ ca phản chiếu tâm hồn, tình cảm, tinh thần lạc quan tin yêu ; biểu hiện sức sống dân tộc qua từng thời kỳ lịch sử - là di sản văn hóa phi vật thể.

Những bài thơ tình hay sở dĩ còn đọng lại qua năm tháng,qua nhiều thế hệ có lẽ là nhờ tình thơ lai láng, chất thơ hồn hậu,“cái tôi”chủ quan không bị câu thúc gò bó, định hướng,đúc khuôn cứng nhắc.

Thơ tình Việt Nam - tiếng yêu còn vang mãi trên thi đàn, tôi tin như vậy : thi ca là hồn cốt, tinh huyết dân tộc !

Dân ta rất yêu thơ, chuyện cơm áo tưởng chừng dập tắt nguồn thơ –nhưng không, đôi khi chính thi ca là tay vịn để ta đứng dậy nói như nhà thơ Phùng Quán (1932-1995):

”Có những phút ngã lòng

-tôi vịn câu thơ và đứng dậy”

.

Vâng,thơ mềm mại có tác dụng nuôi dưỡng tâm hồn làm nên bản sắc Việt - sức mạnh của thơ thật ghê gớm !

PHAN VĂN THẠNH

(Saigon vào Hạ -10.4.2012)

từ tác giả