Vũ Hữu Định, c̣n rất nhiều điều để nhớ

 

 

1.

 

          Với chiều cao khoảng một thước sáu nhưng có bề ngang, cộng với dáng đi chữ bát, cộng thêm lối ăn vận lè phè, nhà thơ Vũ Hữu Định trông gần như hơi thấp. Anh không có khuôn mặt đẹp trai, nhưng nh́n rất bắt mắt. Nụ cười xuề xoà luôn luôn đi trước giọng nói dí dỏm, bộc trực đă thắp sáng khuôn mặt ngả màu nâu sậm của nhà thơ miền Trung ra đời vào năm 1942 tại Huế với tên thật Lê Quang Trung.

  
          Năm 1970, năm tôi không may mắn phải giă từ rừng núi và phố chợ Quảng Ngăi để trở về với Đà Nẵng, tôi đă gặp và quen nhà thơ Vũ Hữu Định. Lúc đó h́nh như anh đang mặc áo cán bộ xây dựng nông thôn. Địa bàn công tác của anh ḷng ṿng ven ŕa thành phố như Thanh Khê, Hà Khê, An Hải, Sơn Trà... Anh chợt đi, chợt về. Đặc biệt là lúc nào cũng có vẻ thong dong, giàu có thời giờ phất phơ phố xá. Anh làm thơ nhiều trong giai đoạn nàỵ Thơ của anh hầu hết được đăng trên các tạp chí văn chương tại thủ đô Sài g̣n. Bài "phố núi cao ...phố núi đầy sương...", một bài thơ viết về thị trấn Pleiku, một phố thị miền núi của cao nguyên Việt Nam, với đầy đủ nét hoang sơ, lạnh lùng, đă được nh́n, được vẽ bởi một nhà thơ hết ḷng yêu thiên nhiên, nên vô cùng linh động, thân mật. Trời đất và con người như một khối đồng nhất, thở chung một nhịp. Tất cả đều có thật, ngoại trừ nhân vật chính, người đă khai mở, dẫn dắt thi tứ của chàng thi sĩ dừng chân ở một nơi "đi dăm phút trở về chốn cũ." 

    

          Trong cái hạn hẹp của một không gian hoang vắng, trước cái trống lạnh của tâm hồn, Vũ Hữu Định chợt thấy trên đường anh đang đi "may mà có em đời c̣n dễ thương." Và anh đă chân thành "cảm ơn thành phố có em", một thành phố núi đă ưu ái cho đời anh "c̣n một chút ǵ để nhớ, c̣n một chút ǵ để thương." Người em tuyệt vời kia, cái ngôi sao lấp lánh, thắp sáng cho cảnh sắc Pleiku quần tụ chung quanh, trong một cuộc nhúng lời vào rượu, Vũ Hữu Định đă tiết lộ cùng tôi, em chỉ là vóc dáng tưởng tượng mà anh đă nhặt ra trong những giờ phút trôi nổi linh hiển nhất của anh: làm thơ.

          Mặc dù người đẹp của Vũ Hữu Định không hiển hiện bằng xương thịt như anh đă bày tỏ, nhưng nàng đă thở vào thơ anh làn hơi ấm áp t́nh người đủ để ngôn ngữ anh tác thành bài thơ lộng lẫỵ Và may mắn hơn nữa bài thơ đă được nhạc sĩ Phạm Duy, một nhạc sĩ tài hoa, chắp thêm cho đôi cánh vàng, nên sức bay của nó càng lên cao, thêm xa, sống c̣n đến ngày nay trong ḷng người thưởng ngoạn.


          Thơ Vũ Hữu Định giống như bản tính của anh: yêu đời, thong dong, cởi mở. Ngoài thơ và rượu, giao du với bạn bè cũng là cái thú lớn của anh. Người bạn thân của anh thời sau 1975 có lẽ là anh Đoàn Huy Giao, một cựu nhân viên nhà in Da Vàng của anh Hoàng Công Khanh, bạn tôi.(Khanh chính là người bưng đi mất một trong những cụm hoa Thu, Đông, Xuân... trước ty thông tin Đà Nẵng).

 

          Vũ Hữu Định lang thang suốt ngày chỉ với hai bàn chân, không phương tiện ǵ khác.  Chúng tôi thường gặp nhau ở quán cà phê Lộng Ngọc của cố hoạ sĩ Lâm Quang Phước ( con nhà thầu khoán Lâm Quang Tự, tốt nghiệp cùng vợ - Trinh-  tại Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế, sau 1975, bỏ ḿnh trong một cuộc vượt biển) hoặc tại một căn nhà trong con hẻm trên đường Nguyễn Hoàng, tổ ấm của đám thiếu nhi bụi đời sống ngoài hè phố. Vũ Hữu Định đảm nhiệm một phần công tác d́u dắt tinh thần các em ở đâỵ Nh́n anh tṛ chyện vui chơi với đám trẻ vô gia cư, ngoài việc bắt gặp nét hồn nhiên của anh, thỉnh thoảng tôi c̣n thấy thấp thoáng trong niềm vui của anh vướng mắc một cái ǵ thật man mác ngậm ngùi.


          Vũ Hữu Định có một đời sống vật chất không mấy khả quan. Quen biết nhau khá lâu nhưng anh từ chối không thuận cho tôi đến nhà chơi, cũng không hề đề cập đến gia cảnh của anh. Biết anh có vợ, có con nhưng măi về sau này tôi mới t́nh cờ được gặp trong một hoàn cảnh thật buồn. Mặc dù nghèo nhưng Vũ Hữu Định vẫn thong thả rong chơi. Cảm mến bản tính của anh, trong một bài thơ nhắc đến bạn bè, bài “Trên Vuông Chiếu Đời Ta” in trong tập Rượu Hồng Đă Rót xuất bản năm 1974, tôi
đă viết về Vũ Hữu Định như sau:

 

 

           bỗng  muốn  như  thằng Vũ Hữu Định / càng nghèo càng

đói càng rong chơi / lang thang với lũ-con-hè-phố/  c̣n có ai hơn ? họa có trời / vá víu ḷng sầu hoa với gạo /  chẻ t́nh nhau buộc lại tao nôi / hát ca thay thế lời cầu nguyện / Thượng đế quên nh́n lũ bỏ rơi”(RHĐR-LH- 1974)

 
          Biến cố của đất nước năm 1975 đă làm đảo lộn cuộc sống của chúng tôi. Nhưng phải thành thật mà nói, tôi và Vũ Hữu Định được may mắn, rất may mắn hơn nhiều người. Sau thời gian cải tạo ngắn ngày tại trại Ngô Văn Sở (trong thành phần sĩ quan đă giải ngũ), tôi được trở về công việc cũ nhờ có chút nghiệp vụ kế toán ngân hàng mà chính phủ mới đang cần. Trong lúc đó Vũ Hữu Định h́nh như đang c̣n bị cải tạo v́ hai tội danh: cán bộ xây dựng nông thôn, t́nh nghi hoạt động cho CIA v́ có chân trong tổ chức nuôi dưỡng đám thiếu nhi vô gia cư. Bỗng một đêm sau khi cửa hàng bán quạt máy cũ và phụ tùng của vợ tôi đă đóng cửa, chúng tôi đă ăn tối xong ngồi xớ rớ đợi điện đỏ lại, thường thường vào lúc chín giờ, th́ có tiếng gơ cửa sau. Vũ Hữu Định bất ngờ đến thăm dẫn theo một người đàn ông trung niên. Người đàn ông với áo quần mặt mũi thơm tho hương đất Bắc, một mùi hương tôi đang rất sợ. Vũ Hữu Định vẫn cởi mở, vui vẻ như ngày nào. Anh không chậm trễ giới thiệu: nhà thơ Phùng Quán. Thật ngỡ ngàng xúc động. Trong niềm vui được gặp một nhà thơ từ lâu ḿnh ưa thích, không hiểu sao tôi vẫn có chút lo sợ vơ vẩn. Vũ Hữu Định im lặng trong lúc anh Phùng Quán chăm chú đọc bài thơ đầu trong tập Rượu Hồng Đă Rót của tôi.

         "Thơ đúng là thơ!" Anh Phùng Quán chợt nói. Tôi liếc qua, không thấy anh Quán nh́n lại tôi, nhưng tôi đă cảm thấy yên tâm. Dĩ nhiên sau đó chúng tôi tṛ chuyện, tán gẫu về văn nghệ. Tiếc rằng ngày nay cả hai anh Phùng Quán và Vũ Hữu Định đều đă ra người thiên cổ nên tôi không dám kể lể nhiều ở đây.

          Lần gặp gỡ anh Phùng Quán đó là lần đầu và cũng là lần cuối. Cũng may tôi đă ghi lại ít ḍng thơ để kỷ niệm. Bài thơ có tên Mừng Gặp Người Bạn Thơ được in trong tập “Hơi Thở Việt Nam” do Sông Thu và Nhân Văn xuất bản tại Hoa kỳ năm 1986. Tôi xin phép được trích dẫn hai đoạn cuối của bài thơ đó: 
           ....
           bạn có nhớ không lời mẹ dặn

          hoang vu nằm dưới những gót giày

           ta mơ trời sáng ngồi chép lại

           thơ bạn run lên những ngón tay


          giờ chừ đăi bạn không c̣n rượu

           chan chứa c̣n đôi giọt mực này

          và đây khói thuốc ngày gặp gỡ

          đóm lửa ḷe lên được mấy giây “

                                                   (Hơi Thở Việt Nam, trang 83)

 
          Bài thơ này tôi chưa có dịp gửi đến anh Phùng Quán và chắc chắn bạn đọc cũng rất khó phát giác tôi viết để tặng anh. Bởi lẽ ba chữ Lời Mẹ Dặn tôi cố t́nh cho in b́nh thường không viết hoa. Vũ Hữu Định cũng chưa đọc qua bài thơ này, kể cả nhiều bài khác tôi viết sau năm 1975. Tôi ngại cho anh đọc bởi v́ anh có tính thích bốc thơm bạn bè lại không được kín miệng khi đă say chuyện văn nghệ. Thời điểm này Vũ Hữu Định cũng làm thơ nhiều, mỗi lần ghé tôi chơi anh đều đọc cho tôi nghe những sáng tác mới. Tiếc rằng trí nhớ của tôi rất tồi tệ và thú thật tôi đă rất lơ đăng trước nhiệt t́nh của anh. Tôi sợ. Không phải sợ Vũ Hữu Định mà sợ những ông bạn văn mới có, cũ có đang quây quần bên anh.

 

          Trước khi tôi xin nghỉ việc để lo giấy tờ xuất cảnh, Vũ Hữu Định c̣n tạo cho chúng tôi một kỷ niệm khó quên. Lúc đó không hiểu v́ lư do nào, và từ bao giờ  Vũ Hữu Định được vào làm việc tại Nhà Đèn Đà Nẵng. Anh c̣n tạo được uy tín trong đám công nhân cùng sở. Họ đă ủy thác cho anh làm đại diện đến ngân hàng để xin rút số tiền bị thu đổi c̣n quản lư. Danh sách công nhân quá đông. Theo quy chế ngân hàng chỉ duyệt chi cho mỗi cá nhân một số nhất định. Vũ Hữu Định đă thuyết phục tôi lợi dụng sự ưu ái của người kế toán trưởng đối với cá nhân tôi, duyệt chi cho anh và tất cả bạn anh toàn bộ số tiền. Tôi thật vui khi hoàn thành được công việc nàỵ Nhưng chưa đầy một tháng sau, tôi lo sợ biết được cả số tiền đó Vũ Hữu Định đă thua trong một cuộc cá độ bóng tṛn trước sân Chi Lăng. Tôi chờ đợi sự rắc rối đến với người kế toán trưởng và chắc chắn có ảnh hưởng đến tôi khi có người đến khiếu nại sự duyệt chi. Nhưng rồi mọi sự cũng qua. Gặp Định, vẫn với nụ cười đi tiên phong, anh đă hạ ngay những bực ḿnh cố hữu của tôi.  Tôi cũng là một người mê bóng tṛn nên thời gian cùng Định đứng tán dóc trước sân Chi Lăng không phải là ít.


          Một hôm đang ngồi với họa sĩ Hoàng Trọng Bân trong một quán cà phê vỉa hè ở Saigon, tôi bàng hoàng nhận được tin Vũ Hữu Định đă mất qua một người quen vừa từ Đà Nẵng vào. Người bạn đó kể lại anh nghe đồn có hai nguồn tin về cái chết đáng tiếc này. Thứ nhất, Vũ Hữu Định đến chơi nhà một người bạn văn bên An Hải (bên kia sông Hàn) và v́ nhậu quá say, trong lúc t́m nơi tiểu tiện đă ngă xuống từ trên gác lửng bỏ mạng. Thứ hai, Vũ Hữu Định được một số đông bạn văn mời nhậu, tất cả cùng quá chén và trong cái say hương rượu nội địa đó có người đă cố t́nh xô ngă Vũ Hữu Định vào cửa tử.


          Giữa thời cái ác lấn cái thiện, mạng sống con người rẻ hơn phân bón, trước cái chết của một người từng được gán nhăn hiệu ngụy quyền, ngụy dân, ai hơi đâu phí công điều tra, t́m hiểu. Tôi nhức đầu liền mấy ngày trước tin Vũ Hữu Định mất. Tôi không hề tin anh bị mưu sát, nhưng lạ thật, trong ḷng cứ băn khoăn. 

         Hôm nay, ngồi trên đất người, tự cho phép ḿnh về hưu non, nhớ, viết về đám bạn già cũ trong những ngày ngồi chờ ăn cháo lú cũng là một cái thú. Và khi viết về Vũ Hữu Định, nỗi băn khoăn của tôi vẫn c̣n thao thức. Tôi hy vọng sẽ có một ngày nhận được từ đâu đó trong đám bạn bè cũ của chúng tôi, cho tôi biết thật chính xác về cái chết của Vũ Hữu Định. Dĩ nhiên biết chỉ để mà biết. Quả là một trong những cái lẩm cẩm của một con người đang ở vào giai đoạn nuôi mạng sống ḿnh bằng hai thành phần thực phẩm: kỷ niệm nhiều hơn chất đạm


           Viết về Vũ Hữu Định mà không nhớ, không t́m ra đôi bài thơ của anh để gởi đến bạn đọc cùng thưởng thức th́ thật là thiếu sót. Đă thế, v́ kỷ niệm, tôi đă tham lam trích dẫn ít ḍng thơ của tôi và cuối bài viết này tôi cũng không thể không liều lĩnh trích thêm bốn câu nữa trong thi tập “Nuôi Thơm Chùm Kỷ Niệm Xanh” (xuất bản năm 1994) đă dành cho Vũ Hữu Định như một nén nhang:

          Gặp nhau giữa đám bụi đời / Trải ḷng mà rước nhau ngồi với thơ / Mày theo Lư Bạch, bất ngờ /  Nhói ḷng ta rắc rượu vào ánh trăng”


          Xin vĩnh biệt người bạn thơ đă để lại trong tôi rất nhiều điều để nhớ, rất nhiều điều để thương.

                       (Tạp Chí Văn số 163, tháng 12-1996, California, Hoa Kỳ)

 

2.

 

          Đoạn trên được viết vào năm 1995, tạp chí Văn tại Hoa Kỳ đăng trong số 163 tháng 12 năm 1996. Trước khi in, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng chủ nhiệm kiêm chủ bút tạp chí Văn, có than phiền qua điện thoại với nhà văn Song Thao: “Viết về Vũ Hữu Định, nhưng ông ấy (LH) không trích câu thơ nào của Định, mà toàn trích thơ của ông ta (LH)...” Anh Hoàng chỉ trích rất đúng. Tuy nhiên vào thời đó tại hải ngoại (có thể chỉ tại Montréal Canada)  không t́m ra bài thơ nào của Định. Kể cả tại thư viện Côte des Neiges hay thư viện Mile End rất giàu sách Việt ngữ, trên đường Avenue du Parc. Tôi là người cả đời không hề thuộc hoàn hảo một bài thơ nào, kể cả thơ của ḿnh. Bài C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc, tôi cũng không thuộc và cũng không tin bài này được phổ đúng nguyên tác một trăm phần trăm. Biết thiếu sót nhưng tôi không thể làm ǵ hơn. Hơn nữa bài viết của tôi không có mục đích b́nh giảng, giới thiệu về thơ. Nó chỉ có mục đích gợi lại một vài nét kỷ niệm với tác giả. Và đă là kỷ niệm th́ việc tôi đă làm thơ về tác giả đó không thể không nhắc đến, không minh chứng. Anh Nguyễn Xuân Hoàng tuy chỉ trích nhưng vẫn cho “đi” bài. Có lẽ anh cũng đă nhận thấy điểm này. Cũng như anh, tôi rất tiếc đă không có thơ của Định để giới thiệu với bạn đọc. Rất may, cũng vào  năm 1996, tại quốc nội, một số bạn văn, đă góp tay, góp tài chánh để thực hiện tập thơ của Vũ Hữu Định. Tập thơ hoàn tất h́nh như có gởi ra hải ngoại. Họa sĩ Đinh Cường, định cư tại Virginia Hoa Kỳ, có nhận được một bản. Anh Cường có điện thoại tin cho tôi, và khi biết tôi chưa có thi phẩm quí này, Đinh Cường gởi cho tôi một tập photocopie. Sau đó tôi nhận được bản chính gởi tặng bởi nhà thơ Thành Tôn. Có bản chính, tôi được biết những bạn văn có ḷng in thơ cho Vũ Hữu Định gồm có:

          Trần Dzạ Lữ, Nguyễn Tịnh Đông, Cung Tích Biền, Hạc Thành Hoa, Trần Từ Duy, Phạm Thanh Chương, Đoàn Thạch Biên, Mường Mán, Vơ Chân Cửu, Đỗ Trung Quân, Lê Nhược Thủy, Trần Phá Nhạc, Vũ Trọng Quang, Nguyễn Đạt, Ngô Nguyên Nghiễm, Trương Đ́nh Quế, Phạm Chu Sa, Nguyễn Tiến Toàn, Phạm Triều, Huy Tưởng, Vũ Đức Sao Biển, Phan Bá Chức, Khiêm Lê Trung, Nguyễn Lương Vy, Nguyễn Công Khế, Lê Văn Đồng, Vĩnh Cửu, Huỳnh Văn Dung, Huỳnh Ngọc Chênh, Lữ Quỳnh, Đinh Trầm Ca, Vân Khanh, Phạm Mạnh Hiên, Ư Nhi, Lê Triều Điển, Trịnh Bửu Hoài, Nguyễn Nhật Ánh, Bùi Chí Vinh, Phạm Văn Hạnh, Lê Xuân Tiến, Ngô Thị Kim Cúc, Hồ Thi Ca, Lê Minh Quốc, Kim Tuấn, Hà Nguyên Thạch, Nguyễn Miên Thảo, Trần Xuân An, Lê Khắc Cường, Trần Thanh Quang, Nguyễn Tam Phù Sa, Đặng Trọng Dũng, Bùi Đức Long, Nguyên Minh, Lê Thánh Thư, Nguyễn Tấn Phát, Nguyễn Việt Hải, Trần Quang Lộc, Nguyễn Hữu Phước, Trương Văn Ngọc, Hàn Tấn Quang. Tổ chức thực hiện thi phẩm này do anh Trần Từ Duy, một cây bút của báo Cười ở Sài G̣n.

          Danh sách này, tôi chép nguyên văn trong thi phẩm C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ...của Vũ Hữu Định, ở 4 trang đầu,  không đánh số. Tôi không rơ danh sách được sắp xếp theo thứ tự ưu tiên nào hay không, có lẽ đây chỉ là là tùy hứng của người đánh máy.

          Tập thơ của Vũ Hữu Định được nhà xuất bản Trẻ tại thành phố HCM ấn hành. B́a được tŕnh bày rất trang nhă. Và trang cuối sách có ghi rơ (sao nguyên văn):

          “Chịu trách nhiệm xuất bản: Lê Hoàng, Biên tập: Chinh Văn. Ảnh b́a 1: Thu Thủy. Tŕnh bày: Nguyễn Việt Hải. Phụ bản: Nguyễn Trung, Đỗ Hoàng Tường, Đỗ Trung Quân, Nguyễn Việt Hải. Chữa bản in: Phan Ngọc. In 1000 cuốn, khổ 14 x 20, tại xí nghiệp in Tuần báo Văn Nghệ TP.HCM. Số đăng kư kế hoạch xuất bản 666/185 do cục Xuất bản cấp ngày 28.11.1994 và quyết định xuất bản số 634 TN/95 do Nhà xuất bản Trẻ cấp ngày 30.5.1996. In xong và nộp lưu chiếu tháng 6 năm 1996.”

          Qua những thông tin trên cho thấy, việc in một tập thơ tại Việt Nam vẫn c̣n khá nhiều giai đoạn rắc rối trong thời điểm 1996. Dù sao cũng đáng mừng, một nhà thơ ở miền đất phương nam cũ đă có thể tŕnh làng những ǵ họ đă viết.

          Tập C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ...có 91 trang thơ kể cả 8 trang phụ bản. Số thơ của Vũ Hữu Định được sưu tập giới thiệu trong tập này được xếp theo mục lục: C̣n một chút ǵ để nhớ (trang 7), Những ngày long đong (8), Tới Đại Ninh t́m nhà bạn (10), Bến Cũ (11), Tưởng tượng (12), Một ngày của gă thất t́nh (14), Màu trời cũ (16), Quê rượu (17), Màu núi vẫn xanh (18), Những cánh bèo trên sông Đại Ninh (19), Luận với đàn bà (20), Thấy gái luận với ḿnh (21), Luận với anh bạn già (22), Đứng ở bờ sông thấy cá nhảy lên bờ luận với ḿnh (25), Bất sá nhớ thằng bạn xa quê (28), Đêm nghe c̣i tàu (31), Lúc em khóc (32), Mỏi ṃn sức lực (33), Găy chiếc cầu tre (34), Cũng có khi nào (36), Năm xưa (38), Tưởng niệm Đỗ Công Tráng (41), Đêm mưa thiếu rượu , nhớ Lư Hạ (42), Anh đang c̣n thở (44), Kỷ niệm (46), Ngày xuân ở quán (48), Quán cô hồn (51), Mù mù mờ mờ (52), Rừng, chim (54), Thượng nguồn (56), Chim sáo sang sông (58), Tiếng dội của sương chiều (60), Hoa (65), Gởi chút t́nh thân (66), Thời tiết (68), Khúc hát người lỡ vận (72), Kẻ ở lại (74), Đứng giữa đồng không (76), B́nh minh trong núi (77), Về một chỗ nào (78), Đời vẫn có em (80), Ngậm ngùi (82), Cũng phải nói một lần (85), Bài thơ năm bốn mươi (87). Tổng cộng 41 bài với đủ thể loại thông dụng.

 

          Thay v́ viết những ḍng nhận xét về thơ, tôi đă làm một việc ngớ ngẩn là liệt kê những điều bên lề của cuốn sách, bời v́ tôi biết được khả năng của ḿnh, không thể “tán hươu tán vượn”. Hơn nữa, chép lại những đề bài cũng chưa chắc là vô ích. Việc tôi làm có thể nói lên sự thiếu sót những sáng tác của tác giả Vũ Hữu Đinh, đồng thời đề bài sẽ giúp người sưu tập khỏi phải t́m lại những bài đă có. Dĩ nhiên, có đến chín mươi phần trăm, tôi chỉ ngụy biện.

 

          Tháng 7 năm 1997 nhà thơ Đinh Trầm Ca, một người bạn chí thân của Vũ Hữu Định, ở Sài G̣n, có viết bài: Thơ, Rượu và Sự Cứu Rỗi . Bài viết của anh Đinh Trầm Ca được đăng trên đặc san Quảng Đà số xuân Mậu Dần, 1998 của vợ chồng Ái Cầm, Thái Tú Hạp, thực hiện tại California, Hoa Kỳ. Qua bài viết này, tôi được biết thêm về Vũ Hữu Định đôi điều.

 

          Vũ Hữu Định bắt đầu làm thơ từ đầu thập niên 60, với bút hiệu đầu tiên Hàn Phong Lệ, và theo thời gian cùng sự chiếu cố của các tạp chí, anh thay đổi nhiều bút danh khác nữa. Bản tính của Định qua nhận xét của Đinh Trầm Ca: thích giang hồ, vui tính, thường tạo cơ hội gặp gỡ vui chơi cho nhiều người khác, thích tụ tập, nhiệt t́nh đề cao bạn bè ḿnh quen với người khác. Nhưng hơi thiếu trách nhiệm với gia đ́nh, nhất là với Vân, người vợ hiền, một đời chăm lo mẫu thân đau yếu của Định. Về tài năng, Đinh trầm Ca nhận xét, Vũ Hữu Định có thể sử dụng đàn Tây ban cầm và giọng hát rất tốt, đă từng mượn quán của ca sĩ Khánh Ly ở Sài G̣n để ca hát cùng nhạc sĩ Trần Quang Lộc. Đinh Trầm Ca cũng cho biết, Vũ Hữu Định c̣n có một tập bản thảo thơ, chép tay, lấy tên là Năm Năm. Bản thảo này từng được Vũ Hữu Định bỏ lại tại nhà Đinh Trầm Ca. Ông Đinh Trầm Ca, tác giả ca khúc Sông Quê, đọc được nhiều bài thơ hay trong bản thảo Năm Năm, sau đó đem giao bản thảo lại cho Lê Quang Tấn, em ruột Vũ Hữu Định. Đinh Trầm Ca cũng không quên ao ước, trong tương lai sẽ có thêm một Trần Từ Duy khác lo liệu tiếp việc in ấn thơ cho Vũ Hữu Định.

 

          Hy vọng của Đinh Trầm Ca trở thành hiện thực khi nhóm Thư Ấn Quán của Phạm Văn Nhàn, Trần Hoài Thư tại Hoa Kỳ cho phát hành thi tập T́nh Ca Người Lỡ Vận của Vũ Hữu Định. Cũng như những tác phẩm của Nguyễn Bắc Sơn, Y Uyên, Linh Phương... trước đây, T́nh Ca Người Lỡ Vận được nhóm chủ trương gởi tặng bạn đọc trong tinh thần “bảo lưu và truyền bá di sản văn học miền nam”. Tập thơ được nhà phê b́nh Đặng Tiến viết lời dẫn nhập. Ông mở đầu bài viết bằng nhận định:

 

          “Văn thơ Miền Nam 1954-1975 được gọi là nền văn học bất hạnh. V́ nó đă bị xuyên tạc, tuyên án, thiêu hủy và bôi xóa ; các tác giả đă bị tù đày, đọa đày và lưu đày. Trong số đó, có nhà thơ Vũ Hữu Định (1941-1981), từ 1972 đă xem ḿnh như một người lỡ vận :

          Ta đă hát khúc hát đời lỡ vận

          Hát âm u trong đêm tối một ḿnh . (tr. 79)

 

          Sau vài ḍng giới thiệu tiểu sử Vũ Hữu Định, cùng nêu rơ việc làm của nhóm Thư Ấn Quán, nhà phê b́nh Đặng Tiến đưa ra nhận định:

 

          Thơ Vũ Hữu Định lần này gồm 80 bài – chắc là c̣n thiếu –  là một tập thơ hay, tài hoa, trong sáng, đáp ứng được sở thích đông đảo người đọc ; một tác phẩm có giá trị cao về mặt tư tưởng, t́nh cảm, nghệ thuật, lưu lại tấm ḷng của nhà thơ quá cố, ghi tạc niềm thủy chung của bằng hữu, trong một hoàn cảnh lịch sử, xă hội nghiệt ngă và bạc bẽo.

 

          Qua thơ, những đề tài chính của Vũ Hữu Định, được ông Đặng Tiến phân tích rơ, từ cái tôi của tác giả, đến t́nh bè bạn, t́nh quê hương và t́nh yêu.

          Với cái tôi, nhà phê b́nh trích dẫn những bài thơ, những câu sau đây để minh chứng: (ghi chú: xuống ḍng sau mỗi dấu “/ ” được thêm vào không có trong nguyên bản)

 

          bốn mươi tuổi rồi đây/  vợ năm con không no không đói

         

          bốn mươi tuổi rồi/  hai lăm năm uống đắng (giỏi nghề rượu từ thuở mười lăm) / học hành th́ lăng nhăng/  thân tự lập thân từ năm bảy tuổi/ không nhớ hết nghề đă trải/ bán báo, đánh giày, ở đợ/ đánh trống pḥng trà, dạy học, làm thơ/  phó giám đốc nuôi trẻ bơ vơ/ c̣n cả chục nghề thôi không kể/ ham đọc sách chẳng phải v́ ham học/ thần thánh trăm ông chẳng phục ông nào/  ông nào cũng tốt/ ông nào cũng tào lao/  có lắm thánh nhân th́ đời chỉ rối mù/  nhiều triết học thêm tối mù đa sự  … bốn mươi năm khoảng dăm lần tù…

                                                                           (Kiểm điểm, tr.99)

          Sinh nhằm tuổi Ngọ, đêm vừa hết..

          Mới hai tháng đă biết mùi bom đạn

                                     (Ngựa hí đầu non)

      

          Đă theo mẹ đêm đêm qua xóm

          xách đèn rao khoai sắn cầm hơi (tr.80,)

 

          Bảy năm t́nh chồng vợ/ bảy năm em hẩm hiu/  lần nào em sinh nở/ ta cũng phải vắng nhà/ đứa đầu ḷng tù tội/  đứa thứ hai, đi xa.

                                                                  (Cảm ơn người vợ, tr.143)

 

          Năm đứa con như năm hạt ngọc/ Nếu không có em sao khỏi cát lầm / C̣n anh th́ cứ lông bông… (tr. 101)

        

          Nợ nần chưa thoát nổi/ càng nợ, càng hăng vay/ thiếu cái danh, nhưng không thiếu bạn bè/ đi đâu cũng có phần rượu tặng. (tr.99)

          Với t́nh bạn, những câu thơ của Vũ Hữu Định, được Ông Đặng Tiến trích dẫn:

          “Trên non may có t́nh bằng hữu/  tuổi trẻ đau chung một khúc ca/  ôm nhau thức với vầng trăng lạnh/  vượt lá t́m sao định hướng nhà.

           có những ngày đi trong núi thẳm/ tuổi trẻ nh́n nhau, nhớ xóm thương làng/  thở chung một tiếng nghe sầu cháy/  tâm sự chuyền nhau điếu thuốc quan san

 

          cám ơn điêu đứng rừng sinh tử/  cạm bẫy người giăng để giết người/  tuổi trẻ gần nhau trong gió lửa/ giữ dùm nhau những tiếng chim cười. (tr.58)

 

          Ngày Huế giải phóng/  mày lang thang trong Nam

          

          xa nhau càng nghĩ càng thương/  thằng bạn thơ cuộc đời bầm dập/  trốn lính, đi lính, rồi th́ học tập/  thương ơi câu nói « ở răng cho vừa đời »

         

          nghe nói mày về quê đi bán bánh ḿ/ vợ giặt mướn cho nhà thương đẻ/  rồi nghe nói mày đi Nam trở lại/ quê không dụng nổi đôi vợ chồng thơ/  năm năm rồi mày sống xa quê/  ôi cái làng quê Nam Phổ Hạ/ một thời chiến tranh mày quay quắt mong về

                              (tr. 54, bài Chuyện người tuổi trẻ, tặng Trần Dzạ Lữ)

 

          Với quê hương, Ông Đặng Tiến chọn những bài sau:

         Mùa lúa năm nay đ̣ng đ̣ng đă trổ

          anh yêu mùa yêu đất yêu quê. (tr. 42)

 

          Những con lạch anh chèo ghe thăm lúa

          thả lưới giăng câu, mười mấy năm ṛng

         

          Cau với bưởi bây giờ thơm hương trái

          em bên vườn da thịt có thơm không ? (tr. 41)

 

          Mây c̣n bay nên đời c̣n mộng/  tuổi trẻ ra đi sao lại nhớ nhà/ ơi người tuổi trẻ sầu trong mắt/  đêm trên rừng mộng gởi quê xa .

           quê xa ta có em và mẹ,/ nhớ ao bèo xanh bông tím thiết tha/ nhớ người con gái bên hàng xóm/ chiều thả thuyền vớt mộng nở hoa (tr.57)

 

           nghĩ ra th́ ở đâu cũng vậy/ ta vẫn là ta khinh bạc đắng cay/ có lẽ ta là thằng bất sá/  cớ sao ở đâu rồi cũng bằng ḷng/ thả trôi cái sống cho đời dạt/ mẹ buồn ta tóc trắng lưng cong (tr.52)

           Hoa dại ven đường gửi lại các em/  Tiếng giă gạo gửi cho người mất ngủ/ Trăng mười bốn gởi tâm hồn thiếu nữ/  Trăng mười lăm gởi những kẻ yêu nhau

          Với T́nh Yêu, Đặng Tiến trích dẫn thơ Vũ Hữu Định:

          Anh đang sống thiếu một phần thân thể/  sống thiếu em nên anh thở không đều/  thèm ngực trần, môi ngọt với tay yêu

đă trói chặt hồn trăm năm lăng tử…/ đă quen đau nên thấy được mặn mà/ của tội lỗi mà anh kêu hạnh phúc/  ôi vết chém đă qua thời đau nhức/  đâm da non để thành sẹo muôn đời/  anh thở đều để sống em ơi. (tr.44)

 

           anh nằm đâu, ngồi đâu/  ngó nước nguồn reo vỡ/ nước nguồn chảy bao năm/  đá núi ṃn dấu nhớ/  anh nằm đây, ngồi đây/ một ḿnh anh vẫn thở/  mười năm trong trắc trở/  anh thở khác ngày xưa/ nghe dội tiếng rừng mưa. nghe vang lời suối nhớ

         

          anh nằm nghe lay động/  đau của những nhánh cành/  anh ngồi trong lá xanh/  trên những hồn lá chết/ tay anh nắm tha

thiết/ những chiếc lá c̣n tươi/ thả xuống suối mà chơi/  trôi đi c̣n tiếng dội…

                                                (tr.46, bài Tiếng dội của sương chiều)

 

          Anh đang sống - đang thở đều rất lạ/ Thở yêu em yêu đau đớn của đời/  Anh cảm được phút của mùa đang đổi/ Giây của sông dừng lại đợi chiều trôi/ Ở đâu đó rừng của Thu ảm đạm/ Uống chút hương hoa của suối mà say/  Mây của ngh́n năm mây vẫn là mây/  Nhưng một buổi lạ như vừa mới có

         

          Một ngày nào mặt trời kia rét lạnh/ Máu đỏ trùng dương một lần chết cuối cùng/ Giấc lạnh vang lời gió nhắn với rừng/ Anh hối hả trở về mau cho kịp.

                                                (tr. 95, bài Rừng hương mật đắm đuối)

 

          Sướng quá, nâng ly, khà một tiếng/  Mừng rằng sắc núi vẫn màu xanh/ Đám mây bay thấp ngang nhà cỏ/ Hương rượu nồng hơn mọi thứ t́nh. (tr.14)

 

          Có lẽ con chim rừng bữa nọ

          Hát với anh là chia sẻ ngọn nguồn. (tr.18)

 

          Con chim bỏ đi có bận quay về

          Cất tiếng hát chào niềm vui của gió. (tr. 121)

 

          Con chim lạ lùng năm nọ của tôi ơi

          Hóa mấy kiếp mà sao tôi vẫn vậy. (tr.123)

 

          Tôi đă vừa copy những chọn lựa, trích dẫn của nhà phê b́nh văn học Đặng Tiến khi viết về thơ Vũ Hữu Định. Dĩ nhiên ở trước mỗi trích dẫn, nhà phê b́nh đều đă đưa ra những nhận xét vàng ngọc của ông. Tôi đă ăn cắp phần trích dẫn của ông, nên không thể chép nguyên những đánh giá đầy trọng lượng của ông Đặng Tiến. Cũng xin được nói rơ, sở dĩ tôi đưa cả những thơ Vũ Hữu Định qua chọn lựa của một nhà phê b́nh nổi tiếng vào bài viết rất thừa của tôi v́ muốn giới thiệu thơ Vũ Hữu Định bù vào bài đă viết mấy năm trước (phần 1) nhưng tôi chưa được có, được đọc thi tập T́nh Ca Của Người Lỡ Vận. Mong việc làm hồ đồ này được tác giả Đặng Tiến cũng như các anh Phạm Văn Nhàn, Trần Hoài Thư lượng thứ. Và để bạn đọc hiểu đại khái về những nhận định của người viết lời dẫn nhập cho thi phẩm T́nh Ca Người Lỡ Vận, tôi xin trích một vài câu tiêu biểu của ông Đặng Tiến

 

          Về t́nh bạn:

          ... “T́nh yêu cũng như t́nh bạn, Vũ Hữu Định người đă ra đi, t́nh c̣n ở lại...”

          Về t́nh quê hương:

          ... “T́nh quê nơi Vũ Hữu Định quyện với t́nh bạn và t́nh yêu là một khát vọng hạnh phúc trong nguồn cội...”

          Về t́nh yêu:

          ... “Thơ t́nh ngày nay muốn thành công phải giàu lượng trí tuệ và chất nghệ thuật, nhưng thơ hoa mỹ lại mất nét thành thực đơn sơ mà t́nh yêu chính là xúc cảm đơn sơ. Thơ t́nh Vũ Hữu Định gây cảm xúc v́ chỗ tha thiết mà tự nhiên ấy..”

         Nhà phê b́nh nh́n chung về thơ Vũ Hữu Định:

 

          “Thơ Vũ Hữu Định  là điển h́nh cho thơ trữ t́nh hiện đại. Nó không gai góc, thách thức; ngược lại, nó kết thân, đằm  thắm, quen thuộc. Lay  động  người đọc  bằng t́nh cảm trong sáng và thiết tha, bằng nét tài hoa vô tội.”

 

          Bài dẫn nhập cho thơ    Hữu  Định, ông  Đặng Tiến viết xong tại Orléans, ngày 25 tháng 2 năm 2006.  Ngày  hôm  qua, 7 tháng 3 năm 2006, tôi gởi điện thư xin anh cho đọc và nhận được sáng hôm nay, 8-3-2006.  Vô cùng  cảm ơn anh Đặng Tiến, nhắn riêng: mong  được  đọc  thêm  các  bài thơ của anh dưới bút hiệu Nam Chi.

 

          Bên cạnh bài viết của nhà phê b́nh Đặng Tiến, tôi c̣n nhận được bài Vũ Hữu Định Ơi, Ngựa Hí Tiếng Ǵ của nhà thơ Hoàng Lộc. Bài này anh Lộc cũng dành cho Thư Ấn Quán, nhưng gởi cho tôi xem khi tôi hỏi về những kỷ niệm giữa anh và Vũ Hữu Định. Nhờ bài của Hoàng Lộc tôi lại được biết thêm vài sinh hoạt nữa của nhà thơ C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ..:

 

          Mùa thu năm 1973, Vũ Hữu Định đă ngâm thơ ca hát rất thành công tại trường trung học Trần Qúy Cáp Hội An / Anh đă từng làm báo xuân cho đám trẻ em hè phố tại Đà Nẵng và đă nhờ Hoàng Lộc in cho 500 mẫu b́a, khi Hoàng Lộc ngồi vào chỗ của Hạ Quốc Huy, Lê Vĩnh Thọ, Vĩnh Điện...trước đó ở tiểu đoàn 10 Chiến tranh Chính trị, đồn trú tại Đà Nẵng.

         Ngoài ra Hoàng Lộc c̣n cho biết Vũ Hữu Định c̣n một bản thảo thơ mang tên Yêu Như T́nh Đầu.

          Tôi nghĩ rằng c̣n rất nhiều bạn văn, bạn chơi của Định giữ ǵn kỷ niệm với anh, hy vọng trong tương lai tôi sẽ c̣n được đọc nhiều hơn. Tôi làm công việc dư thừa này cũng là một cách dựa hơi Vũ Hữu Định cùng bạn bè anh, và cũng để bù lại những hiểu biết khiêm nhường của tôi về một người có quen biết, đă từng có thời sống chung trong một thành phố. Ngày tôi gặp lại ông thi sĩ gắn liền với Pleiku chắc không c̣n xa, tôi sẽ lận lưng bài viết lẩn thẩn này cho ông ấy đọc chơi.

 

ghi thêm:

          Ngày 23 tháng 3 năm 2006, ngày tin nhà thơ Thanh Tâm Tuyền qua đời ở tuổi 71, v́ ung thư phổi, tại Minnesota được phổ biến rộng răi nhờ các trang điện toán (trừ những trang văn học trong nước), tôi nhận được tập thơ Vũ Hữu Định, cùng tờ Thư Quán Bản Thảo tập 23 do nhà văn Trần Hoài Thư và các bạn anh thực hiện gởi cho. Thành thật cảm ơn qúi anh. Và xin được chép thêm vào bài viết này, bài thơ của anh Tường Linh, đă viết năm 1973, tặng Vũ Hữu Định. Bài thơ đă được  đăng trên tạp chí Bách Khoa, tại Sài G̣n:

 

          Th́ ra ngươi chửa hết gian nan ?/  thôi hăy cầm như lửa thử vàng/  tạm gác ưu tư ngồi nán lại/ cùng ta đối ẩm mặc canh tàn

           ta ở phương này măi ngóng trông/ tin ngươi, ta đợi suốt mùa đông/t́m nhau giữa bóng đêm kinh dị/  ngày hẹn c̣n xa vệt nắng hồng

          chai rượi chờ ngươi dịp tết qua/ ba hôm nguyên đán, một ḿnh ta/ phố đông rạo rực cờ ngưng chiến / ta nhớ ngươi thêm nỗi nhớ nhà

           rượu vẫn c̣n nguyên ngươi uống đi/ đă lâu ta mới rót đầy ly/ bao nhiêu hệ lụy đời gieo rắc/ không đủ làm cau hai nét mi

          có phải dường như hơn một lần/  sầu riêng ngươi kể với tha nhân/  qua thơ đầy dáng tân chinh phụ/ tóc rối mùa thương mấy độ xuân ?

           ta đọc rồi lây tâm sự ngươi/ cảm ơn thơ với cảm ơn ngươi

/ cảm ơn... uống tiếp ly này nữa/ rồi cảm ơn ngày lửa đă vơi

           ta ? - vẫn lừng khừng như rứa đó/ thường buồn nên cũng có khi say / - không không, đâu dám xưng nghèo khổ/  giữa lúc bao người quá đắng cay !

          người yêu xưa hả - hơi đâu nhớ/  và chắc ǵ ai vẫn nhớ ta ?/  tất cả trở thành bèo bọt hết/  c̣n ǵ giữa biển sóng bao la !

          xin hứa ly này thôi, ráng lên/ phải chăng ngươi mới nhắc vài tên/ chúng không về nữa... không về nữa/  hăy cố say rồi ngươi sẽ quên...

 

                                                                                    Tường Linh