Vũ Hữu Định, c̣n
rất nhiều điều để nhớ
1.
Với
chiều cao khoảng một thước sáu nhưng có
bề ngang, cộng với dáng đi chữ bát, cộng
thêm lối ăn vận lè phè, nhà thơ Vũ Hữu
Định trông gần như hơi thấp. Anh không có khuôn
mặt đẹp trai, nhưng nh́n rất bắt mắt.
Nụ cười xuề xoà luôn luôn đi trước
giọng nói dí dỏm, bộc trực đă thắp sáng
khuôn mặt ngả màu nâu sậm của nhà thơ miền
Trung ra đời vào năm 1942 tại Huế với tên
thật Lê Quang Trung.
Năm 1970, năm tôi
không may mắn phải giă từ rừng núi và phố
chợ Quảng Ngăi để trở về với Đà
Nẵng, tôi đă gặp và quen nhà thơ Vũ Hữu
Định. Lúc đó h́nh như anh đang mặc áo cán bộ
xây dựng nông thôn. Địa bàn công tác của anh ḷng ṿng ven
ŕa thành phố như Thanh Khê, Hà Khê, An Hải, Sơn Trà...
Anh chợt đi, chợt về. Đặc biệt là lúc nào
cũng có vẻ thong dong, giàu có thời giờ phất
phơ phố xá. Anh làm thơ nhiều trong giai đoạn
nàỵ Thơ của anh hầu hết được
đăng trên các tạp chí văn chương tại
thủ đô Sài g̣n. Bài "phố núi cao ...phố núi
đầy sương...", một bài thơ viết
về thị trấn Pleiku, một phố thị miền
núi của cao nguyên Việt Nam, với đầy đủ
nét hoang sơ, lạnh lùng, đă được nh́n,
được vẽ bởi một nhà thơ hết ḷng
yêu thiên nhiên, nên vô cùng linh động, thân mật. Trời
đất và con người như một khối
đồng nhất, thở chung một nhịp. Tất
cả đều có thật, ngoại trừ nhân vật
chính, người đă khai mở, dẫn dắt thi tứ
của chàng thi sĩ dừng chân ở một nơi "đi
dăm phút trở về chốn cũ."
Trong cái hạn hẹp của một không
gian hoang vắng, trước cái trống lạnh của
tâm hồn, Vũ Hữu Định chợt thấy trên
đường anh đang đi "may mà có em
đời c̣n dễ thương." Và anh đă chân
thành "cảm ơn thành phố có em", một
thành phố núi đă ưu ái cho đời anh "c̣n
một chút ǵ để nhớ, c̣n một chút ǵ để
thương." Người em tuyệt vời kia, cái
ngôi sao lấp lánh, thắp sáng cho cảnh sắc Pleiku
quần tụ chung quanh, trong một cuộc nhúng lời vào
rượu, Vũ Hữu Định đă tiết lộ cùng
tôi, em chỉ là vóc dáng
tưởng tượng mà anh đă nhặt ra trong
những giờ phút trôi nổi linh hiển nhất của
anh: làm thơ.
Mặc dù người đẹp của
Vũ Hữu Định không hiển hiện bằng
xương thịt như anh đă bày tỏ, nhưng nàng
đă thở vào thơ anh làn hơi ấm áp t́nh
người đủ để ngôn ngữ anh tác thành bài
thơ lộng lẫỵ Và may mắn hơn nữa bài
thơ đă được nhạc sĩ Phạm Duy,
một nhạc sĩ tài hoa, chắp thêm cho đôi cánh vàng,
nên sức bay của nó càng lên cao, thêm xa, sống c̣n
đến ngày nay trong ḷng người thưởng
ngoạn.
Thơ Vũ Hữu
Định giống như bản tính của anh: yêu
đời, thong dong, cởi mở. Ngoài thơ và
rượu, giao du với bạn bè cũng là cái thú lớn
của anh. Người bạn thân của anh thời sau
1975 có lẽ là anh Đoàn Huy Giao, một cựu nhân viên nhà in Da
Vàng của anh Hoàng Công Khanh, bạn tôi.(Khanh chính là người
bưng đi mất một trong những cụm hoa Thu,
Đông, Xuân... trước ty thông tin Đà Nẵng).
Vũ Hữu Định lang thang suốt ngày
chỉ với hai bàn chân, không phương tiện ǵ
khác. Chúng tôi thường gặp nhau ở quán cà phê Lộng
Ngọc của cố hoạ sĩ Lâm Quang Phước (
con nhà thầu khoán Lâm Quang Tự, tốt nghiệp cùng
vợ - Trinh- tại Cao
Đẳng Mỹ Thuật Huế, sau 1975, bỏ ḿnh trong
một cuộc vượt biển) hoặc tại một
căn nhà trong con hẻm trên đường Nguyễn Hoàng,
tổ ấm của đám thiếu nhi bụi đời
sống ngoài hè phố. Vũ Hữu Định đảm
nhiệm một phần công tác d́u dắt tinh thần các em
ở đâỵ Nh́n anh tṛ chyện vui chơi với
đám trẻ vô gia cư, ngoài việc bắt gặp nét
hồn nhiên của anh, thỉnh thoảng tôi c̣n thấy
thấp thoáng trong niềm vui của anh vướng mắc
một cái ǵ thật man mác ngậm ngùi.
Vũ Hữu Định
có một đời sống vật chất không mấy
khả quan. Quen biết nhau khá lâu nhưng anh từ chối
không thuận cho tôi đến nhà chơi, cũng không
hề đề cập đến gia cảnh của anh.
Biết anh có vợ, có con nhưng măi về sau này tôi
mới t́nh cờ được gặp trong một hoàn
cảnh thật buồn. Mặc dù nghèo nhưng Vũ
Hữu Định vẫn thong thả rong chơi. Cảm
mến bản tính của anh, trong một bài thơ nhắc
đến bạn bè, bài “Trên
Vuông Chiếu Đời Ta” in trong tập Rượu
Hồng Đă Rót xuất bản năm 1974, tôi đă viết về Vũ Hữu Định
như sau:
“bỗng
muốn như thằng Vũ Hữu
Định / càng nghèo càng
đói càng rong chơi /
lang thang với lũ-con-hè-phố/
c̣n có ai hơn ? họa có trời / vá víu ḷng sầu hoa
với gạo / chẻ t́nh
nhau buộc lại tao nôi / hát ca thay thế lời cầu
nguyện / Thượng đế quên nh́n lũ bỏ
rơi”(RHĐR-LH- 1974)
Biến cố của đất nước năm
1975 đă làm đảo lộn cuộc sống của chúng
tôi. Nhưng phải thành thật mà nói, tôi và Vũ Hữu
Định được may mắn, rất may mắn hơn
nhiều người. Sau thời gian cải tạo
ngắn ngày tại trại Ngô Văn Sở (trong thành
phần sĩ quan đă giải ngũ), tôi được
trở về công việc cũ nhờ có chút nghiệp
vụ kế toán ngân hàng mà chính phủ mới đang
cần. Trong lúc đó Vũ Hữu Định h́nh như
đang c̣n bị cải tạo v́ hai tội danh: cán bộ
xây dựng nông thôn, t́nh nghi hoạt động cho CIA v́ có
chân trong tổ chức nuôi dưỡng đám thiếu nhi
vô gia cư. Bỗng một đêm sau khi cửa hàng bán
quạt máy cũ và phụ tùng của vợ tôi đă
đóng cửa, chúng tôi đă ăn tối xong ngồi
xớ rớ đợi điện đỏ lại,
thường thường vào lúc chín giờ, th́ có tiếng
gơ cửa sau. Vũ Hữu Định bất ngờ
đến thăm dẫn theo một người đàn ông
trung niên. Người đàn ông với áo quần mặt
mũi thơm tho hương đất Bắc, một mùi
hương tôi đang rất sợ. Vũ Hữu Định
vẫn cởi mở, vui vẻ như ngày nào. Anh không
chậm trễ giới thiệu: nhà thơ Phùng Quán.
Thật ngỡ ngàng xúc động. Trong niềm vui
được gặp một nhà thơ từ lâu ḿnh ưa
thích, không hiểu sao tôi vẫn có chút lo sợ vơ
vẩn. Vũ Hữu Định im lặng trong lúc anh Phùng Quán
chăm chú đọc bài thơ đầu trong tập
Rượu Hồng Đă Rót của tôi.
"Thơ đúng là thơ!"
Anh Phùng Quán chợt nói. Tôi liếc qua, không thấy anh Quán
nh́n lại tôi, nhưng tôi đă cảm thấy yên tâm.
Dĩ nhiên sau đó chúng tôi tṛ chuyện, tán gẫu về
văn nghệ. Tiếc rằng ngày nay cả hai anh Phùng Quán
và Vũ Hữu Định đều đă ra người
thiên cổ nên tôi không dám kể lể nhiều ở
đây.
Lần gặp gỡ
anh Phùng Quán đó là lần đầu và cũng là lần
cuối. Cũng may tôi đă ghi lại ít ḍng thơ
để kỷ niệm. Bài thơ có tên Mừng Gặp Người Bạn Thơ
được in trong tập “Hơi
Thở Việt Nam” do Sông Thu và Nhân Văn xuất bản
tại Hoa kỳ năm 1986. Tôi xin phép được trích
dẫn hai đoạn cuối của bài thơ đó:
....
“bạn có nhớ
không lời mẹ dặn
hoang vu nằm dưới những gót giày
ta mơ trời sáng ngồi chép lại
thơ bạn run lên
những ngón tay
giờ chừ đăi
bạn không c̣n rượu
chan chứa
c̣n đôi giọt mực này
và đây khói thuốc ngày gặp gỡ
đóm lửa ḷe lên được mấy
giây “
(Hơi
Thở Việt Nam, trang 83)
Bài thơ này tôi chưa
có dịp gửi đến anh Phùng Quán và chắc chắn
bạn đọc cũng rất khó phát giác tôi viết
để tặng anh. Bởi lẽ ba chữ Lời Mẹ Dặn tôi
cố t́nh cho in b́nh thường không viết hoa. Vũ
Hữu Định cũng chưa đọc qua bài thơ này,
kể cả nhiều bài khác tôi viết sau năm 1975. Tôi
ngại cho anh đọc bởi v́ anh có tính thích bốc
thơm bạn bè lại không được kín miệng khi
đă say chuyện văn nghệ. Thời điểm này
Vũ Hữu Định cũng làm thơ nhiều, mỗi
lần ghé tôi chơi anh đều đọc cho tôi nghe
những sáng tác mới. Tiếc rằng trí nhớ của
tôi rất tồi tệ và thú thật tôi đă rất
lơ đăng trước nhiệt t́nh của anh. Tôi
sợ. Không phải sợ Vũ Hữu Định mà sợ
những ông bạn văn mới có, cũ có đang quây
quần bên anh.
Trước khi tôi xin nghỉ việc
để lo giấy tờ xuất cảnh, Vũ Hữu
Định c̣n tạo cho chúng tôi một kỷ niệm khó quên.
Lúc đó không hiểu v́ lư do nào, và từ bao giờ Vũ Hữu Định
được vào làm việc tại Nhà Đèn Đà Nẵng. Anh
c̣n tạo được uy tín trong đám công nhân cùng
sở. Họ đă ủy thác cho anh làm đại diện
đến ngân hàng để xin rút số tiền bị thu
đổi c̣n quản lư. Danh sách công nhân quá đông. Theo quy
chế ngân hàng chỉ duyệt chi cho mỗi cá nhân một
số nhất định. Vũ Hữu Định đă
thuyết phục tôi lợi dụng sự ưu ái của
người kế toán trưởng đối với cá
nhân tôi, duyệt chi cho anh và tất cả bạn anh toàn
bộ số tiền. Tôi thật vui khi hoàn thành
được công việc nàỵ Nhưng chưa
đầy một tháng sau, tôi lo sợ biết
được cả số tiền đó Vũ Hữu
Định đă thua trong một cuộc cá độ bóng tṛn
trước sân Chi Lăng. Tôi chờ đợi sự
rắc rối đến với người kế toán
trưởng và chắc chắn có ảnh hưởng
đến tôi khi có người đến khiếu nại
sự duyệt chi. Nhưng rồi mọi sự cũng
qua. Gặp Định, vẫn với nụ cười đi
tiên phong, anh đă hạ ngay những bực ḿnh cố
hữu của tôi. Tôi cũng là một người mê
bóng tṛn nên thời gian cùng Định đứng tán dóc
trước sân Chi Lăng không phải là ít.
Một hôm đang
ngồi với họa sĩ Hoàng Trọng Bân trong một
quán cà phê vỉa hè ở Saigon, tôi bàng hoàng nhận
được tin Vũ Hữu Định đă mất qua
một người quen vừa từ Đà Nẵng vào.
Người bạn đó kể lại anh nghe đồn
có hai nguồn tin về cái chết đáng tiếc này.
Thứ nhất, Vũ Hữu Định đến chơi nhà
một người bạn văn bên An Hải (bên kia sông
Hàn) và v́ nhậu quá say, trong lúc t́m nơi tiểu tiện
đă ngă xuống từ trên gác lửng bỏ mạng.
Thứ hai, Vũ Hữu Định được một
số đông bạn văn mời nhậu, tất cả
cùng quá chén và trong cái say hương rượu nội
địa đó có người đă cố t́nh xô ngă Vũ
Hữu Định vào cửa tử.
Giữa thời cái ác
lấn cái thiện, mạng sống con người rẻ
hơn phân bón, trước cái chết của một
người từng được gán nhăn hiệu ngụy
quyền, ngụy dân, ai hơi đâu phí công điều tra,
t́m hiểu. Tôi nhức đầu liền mấy ngày
trước tin Vũ Hữu Định mất. Tôi không hề
tin anh bị mưu sát, nhưng lạ thật, trong ḷng
cứ băn khoăn.
Hôm nay, ngồi trên
đất người, tự cho phép ḿnh về hưu non,
nhớ, viết về đám bạn già cũ trong những
ngày ngồi chờ ăn cháo lú cũng là một cái thú. Và
khi viết về Vũ Hữu Định, nỗi băn
khoăn của tôi vẫn c̣n thao thức. Tôi hy vọng sẽ
có một ngày nhận được từ đâu đó
trong đám bạn bè cũ của chúng tôi, cho tôi biết
thật chính xác về cái chết của Vũ Hữu
Định. Dĩ nhiên biết chỉ để mà biết.
Quả là một trong những cái lẩm cẩm của
một con người đang ở vào giai đoạn nuôi
mạng sống ḿnh bằng hai thành phần thực
phẩm: kỷ niệm nhiều hơn chất đạm
Viết về
Vũ Hữu Định mà không nhớ, không t́m ra đôi bài
thơ của anh để gởi đến bạn
đọc cùng thưởng thức th́ thật là thiếu
sót. Đă thế, v́ kỷ niệm, tôi đă tham lam trích dẫn
ít ḍng thơ của tôi và cuối bài viết này tôi cũng
không thể không liều lĩnh trích thêm bốn câu nữa
trong thi tập “Nuôi Thơm Chùm Kỷ
Niệm Xanh” (xuất bản năm 1994) đă dành cho
Vũ Hữu Định như một nén nhang:
“Gặp nhau giữa đám bụi
đời / Trải ḷng mà rước nhau ngồi với
thơ / Mày theo Lư Bạch, bất ngờ / Nhói ḷng ta rắc rượu vào
ánh trăng”
Xin vĩnh biệt người bạn thơ đă
để lại trong tôi rất nhiều điều
để nhớ, rất nhiều điều để
thương.
(Tạp Chí Văn
số 163, tháng 12-1996, California, Hoa Kỳ)
2.
Đoạn trên được viết vào năm 1995, tạp chí Văn tại Hoa Kỳ đăng trong số 163 tháng 12 năm 1996. Trước khi in, nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng chủ nhiệm kiêm chủ bút tạp chí Văn, có than phiền qua điện thoại với nhà văn Song Thao: “Viết về Vũ Hữu Định, nhưng ông ấy (LH) không trích câu thơ nào của Định, mà toàn trích thơ của ông ta (LH)...” Anh Hoàng chỉ trích rất đúng. Tuy nhiên vào thời đó tại hải ngoại (có thể chỉ tại Montréal Canada) không t́m ra bài thơ nào của Định. Kể cả tại thư viện Côte des Neiges hay thư viện Mile End rất giàu sách Việt ngữ, trên đường Avenue du Parc. Tôi là người cả đời không hề thuộc hoàn hảo một bài thơ nào, kể cả thơ của ḿnh. Bài C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc, tôi cũng không thuộc và cũng không tin bài này được phổ đúng nguyên tác một trăm phần trăm. Biết thiếu sót nhưng tôi không thể làm ǵ hơn. Hơn nữa bài viết của tôi không có mục đích b́nh giảng, giới thiệu về thơ. Nó chỉ có mục đích gợi lại một vài nét kỷ niệm với tác giả. Và đă là kỷ niệm th́ việc tôi đă làm thơ về tác giả đó không thể không nhắc đến, không minh chứng. Anh Nguyễn Xuân Hoàng tuy chỉ trích nhưng vẫn cho “đi” bài. Có lẽ anh cũng đă nhận thấy điểm này. Cũng như anh, tôi rất tiếc đă không có thơ của Định để giới thiệu với bạn đọc. Rất may, cũng vào năm 1996, tại quốc nội, một số bạn văn, đă góp tay, góp tài chánh để thực hiện tập thơ của Vũ Hữu Định. Tập thơ hoàn tất h́nh như có gởi ra hải ngoại. Họa sĩ Đinh Cường, định cư tại Virginia Hoa Kỳ, có nhận được một bản. Anh Cường có điện thoại tin cho tôi, và khi biết tôi chưa có thi phẩm quí này, Đinh Cường gởi cho tôi một tập photocopie. Sau đó tôi nhận được bản chính gởi tặng bởi nhà thơ Thành Tôn. Có bản chính, tôi được biết những bạn văn có ḷng in thơ cho Vũ Hữu Định gồm có:
Trần Dzạ Lữ, Nguyễn Tịnh Đông, Cung Tích Biền, Hạc Thành Hoa, Trần Từ Duy, Phạm Thanh Chương, Đoàn Thạch Biên, Mường Mán, Vơ Chân Cửu, Đỗ Trung Quân, Lê Nhược Thủy, Trần Phá Nhạc, Vũ Trọng Quang, Nguyễn Đạt, Ngô Nguyên Nghiễm, Trương Đ́nh Quế, Phạm Chu Sa, Nguyễn Tiến Toàn, Phạm Triều, Huy Tưởng, Vũ Đức Sao Biển, Phan Bá Chức, Khiêm Lê Trung, Nguyễn Lương Vy, Nguyễn Công Khế, Lê Văn Đồng, Vĩnh Cửu, Huỳnh Văn Dung, Huỳnh Ngọc Chênh, Lữ Quỳnh, Đinh Trầm Ca, Vân Khanh, Phạm Mạnh Hiên, Ư Nhi, Lê Triều Điển, Trịnh Bửu Hoài, Nguyễn Nhật Ánh, Bùi Chí Vinh, Phạm Văn Hạnh, Lê Xuân Tiến, Ngô Thị Kim Cúc, Hồ Thi Ca, Lê Minh Quốc, Kim Tuấn, Hà Nguyên Thạch, Nguyễn Miên Thảo, Trần Xuân An, Lê Khắc Cường, Trần Thanh Quang, Nguyễn Tam Phù Sa, Đặng Trọng Dũng, Bùi Đức Long, Nguyên Minh, Lê Thánh Thư, Nguyễn Tấn Phát, Nguyễn Việt Hải, Trần Quang Lộc, Nguyễn Hữu Phước, Trương Văn Ngọc, Hàn Tấn Quang. Tổ chức thực hiện thi phẩm này do anh Trần Từ Duy, một cây bút của báo Cười ở Sài G̣n.
Danh sách này, tôi chép nguyên văn trong thi phẩm C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ...của Vũ Hữu Định, ở 4 trang đầu, không đánh số. Tôi không rơ danh sách được sắp xếp theo thứ tự ưu tiên nào hay không, có lẽ đây chỉ là là tùy hứng của người đánh máy.
Tập thơ của Vũ Hữu Định được nhà xuất bản Trẻ tại thành phố HCM ấn hành. B́a được tŕnh bày rất trang nhă. Và trang cuối sách có ghi rơ (sao nguyên văn):
“Chịu trách nhiệm xuất bản: Lê Hoàng, Biên tập: Chinh Văn. Ảnh b́a 1: Thu Thủy. Tŕnh bày: Nguyễn Việt Hải. Phụ bản: Nguyễn Trung, Đỗ Hoàng Tường, Đỗ Trung Quân, Nguyễn Việt Hải. Chữa bản in: Phan Ngọc. In 1000 cuốn, khổ 14 x 20, tại xí nghiệp in Tuần báo Văn Nghệ TP.HCM. Số đăng kư kế hoạch xuất bản 666/185 do cục Xuất bản cấp ngày 28.11.1994 và quyết định xuất bản số 634 TN/95 do Nhà xuất bản Trẻ cấp ngày 30.5.1996. In xong và nộp lưu chiếu tháng 6 năm 1996.”
Qua những thông tin trên cho thấy, việc in một tập thơ tại Việt Nam vẫn c̣n khá nhiều giai đoạn rắc rối trong thời điểm 1996. Dù sao cũng đáng mừng, một nhà thơ ở miền đất phương nam cũ đă có thể tŕnh làng những ǵ họ đă viết.
Tập C̣n Một Chút Ǵ Để Nhớ...có 91 trang thơ kể cả 8 trang phụ bản. Số thơ của Vũ Hữu Định được sưu tập giới thiệu trong tập này được xếp theo mục lục: C̣n một chút ǵ để nhớ (trang 7), Những ngày long đong (8), Tới Đại Ninh t́m nhà bạn (10), Bến Cũ (11), Tưởng tượng (12), Một ngày của gă thất t́nh (14), Màu trời cũ (16), Quê rượu (17), Màu núi vẫn xanh (18), Những cánh bèo trên sông Đại Ninh (19), Luận với đàn bà (20), Thấy gái luận với ḿnh (21), Luận với anh bạn già (22), Đứng ở bờ sông thấy cá nhảy lên bờ luận với ḿnh (25), Bất sá nhớ thằng bạn xa quê (28), Đêm nghe c̣i tàu (31), Lúc em khóc (32), Mỏi ṃn sức lực (33), Găy chiếc cầu tre (34), Cũng có khi nào (36), Năm xưa (38), Tưởng niệm Đỗ Công Tráng (41), Đêm mưa thiếu rượu , nhớ Lư Hạ (42), Anh đang c̣n thở (44), Kỷ niệm (46), Ngày xuân ở quán (48), Quán cô hồn (51), Mù mù mờ mờ (52), Rừng, chim (54), Thượng nguồn (56), Chim sáo sang sông (58), Tiếng dội của sương chiều (60), Hoa (65), Gởi chút t́nh thân (66), Thời tiết (68), Khúc hát người lỡ vận (72), Kẻ ở lại (74), Đứng giữa đồng không (76), B́nh minh trong núi (77), Về một chỗ nào (78), Đời vẫn có em (80), Ngậm ngùi (82), Cũng phải nói một lần (85), Bài thơ năm bốn mươi (87). Tổng cộng 41 bài với đủ thể loại thông dụng.
Thay v́ viết những ḍng nhận xét về thơ, tôi đă làm một việc ngớ ngẩn là liệt kê những điều bên lề của cuốn sách, bời v́ tôi biết được khả năng của ḿnh, không thể “tán hươu tán vượn”. Hơn nữa, chép lại những đề bài cũng chưa chắc là vô ích. Việc tôi làm có thể nói lên sự thiếu sót những sáng tác của tác giả Vũ Hữu Đinh, đồng thời đề bài sẽ giúp người sưu tập khỏi phải t́m lại những bài đă có. Dĩ nhiên, có đến chín mươi phần trăm, tôi chỉ ngụy biện.
Tháng 7 năm 1997 nhà thơ Đinh Trầm Ca, một người bạn chí thân của Vũ Hữu Định, ở Sài G̣n, có viết bài: Thơ, Rượu và Sự Cứu Rỗi . Bài viết của anh Đinh Trầm Ca được đăng trên đặc san Quảng Đà số xuân Mậu Dần, 1998 của vợ chồng Ái Cầm, Thái Tú Hạp, thực hiện tại California, Hoa Kỳ. Qua bài viết này, tôi được biết thêm về Vũ Hữu Định đôi điều.
Vũ Hữu Định bắt đầu làm thơ từ đầu thập niên 60, với bút hiệu đầu tiên Hàn Phong Lệ, và theo thời gian cùng sự chiếu cố của các tạp chí, anh thay đổi nhiều bút danh khác nữa. Bản tính của Định qua nhận xét của Đinh Trầm Ca: thích giang hồ, vui tính, thường tạo cơ hội gặp gỡ vui chơi cho nhiều người khác, thích tụ tập, nhiệt t́nh đề cao bạn bè ḿnh quen với người khác. Nhưng hơi thiếu trách nhiệm với gia đ́nh, nhất là với Vân, người vợ hiền, một đời chăm lo mẫu thân đau yếu của Định. Về tài năng, Đinh trầm Ca nhận xét, Vũ Hữu Định có thể sử dụng đàn Tây ban cầm và giọng hát rất tốt, đă từng mượn quán của ca sĩ Khánh Ly ở Sài G̣n để ca hát cùng nhạc sĩ Trần Quang Lộc. Đinh Trầm Ca cũng cho biết, Vũ Hữu Định c̣n có một tập bản thảo thơ, chép tay, lấy tên là Năm Năm. Bản thảo này từng được Vũ Hữu Định bỏ lại tại nhà Đinh Trầm Ca. Ông Đinh Trầm Ca, tác giả ca khúc Sông Quê, đọc được nhiều bài thơ hay trong bản thảo Năm Năm, sau đó đem giao bản thảo lại cho Lê Quang Tấn, em ruột Vũ Hữu Định. Đinh Trầm Ca cũng không quên ao ước, trong tương lai sẽ có thêm một Trần Từ Duy khác lo liệu tiếp việc in ấn thơ cho Vũ Hữu Định.
Hy vọng của Đinh Trầm Ca trở thành hiện thực khi nhóm Thư Ấn Quán của Phạm Văn Nhàn, Trần Hoài Thư tại Hoa Kỳ cho phát hành thi tập T́nh Ca Người Lỡ Vận của Vũ Hữu Định. Cũng như những tác phẩm của Nguyễn Bắc Sơn, Y Uyên, Linh Phương... trước đây, T́nh Ca Người Lỡ Vận được nhóm chủ trương gởi tặng bạn đọc trong tinh thần “bảo lưu và truyền bá di sản văn học miền nam”. Tập thơ được nhà phê b́nh Đặng Tiến viết lời dẫn nhập. Ông mở đầu bài viết bằng nhận định:
“Văn thơ Miền Nam 1954-1975
được gọi là nền văn học bất
hạnh. V́ nó đă bị xuyên tạc, tuyên án, thiêu hủy
và bôi xóa ; các tác giả đă bị tù đày,
đọa đày và lưu đày. Trong số đó, có nhà
thơ Vũ Hữu Định (1941-1981), từ 1972 đă
xem ḿnh như một người lỡ vận :
Ta
đă hát khúc hát đời lỡ vận
Hát âm u trong đêm tối một ḿnh . (tr. 79)
Sau vài ḍng giới thiệu
tiểu sử Vũ Hữu Định, cùng nêu rơ việc
làm của nhóm Thư Ấn Quán, nhà phê b́nh Đặng
Tiến đưa ra nhận định:
“Thơ Vũ Hữu Định
lần này gồm 80 bài – chắc là c̣n thiếu – là một tập thơ hay, tài
hoa, trong sáng, đáp ứng được sở thích
đông đảo người đọc ; một tác
phẩm có giá trị cao về mặt tư tưởng,
t́nh cảm, nghệ thuật, lưu lại tấm ḷng
của nhà thơ quá cố, ghi tạc niềm thủy chung
của bằng hữu, trong một hoàn cảnh lịch
sử, xă hội nghiệt ngă và bạc bẽo.
Qua thơ, những đề tài chính của Vũ Hữu Định, được ông Đặng Tiến phân tích rơ, từ cái tôi của tác giả, đến t́nh bè bạn, t́nh quê hương và t́nh yêu.
Với
cái tôi, nhà phê b́nh trích dẫn những bài thơ, những câu
sau đây để minh chứng: (ghi
chú: xuống ḍng sau mỗi dấu “/ ” được thêm vào không có trong nguyên bản)
bốn mươi tuổi rồi đây/ vợ năm con không no không
đói
…
bốn mươi tuổi rồi/ hai lăm năm uống đắng (giỏi
nghề rượu từ thuở mười lăm) /
học hành th́ lăng nhăng/
thân tự lập thân từ năm bảy tuổi/
không nhớ hết nghề đă trải/ bán báo, đánh
giày, ở đợ/ đánh trống pḥng trà, dạy
học, làm thơ/ phó giám
đốc nuôi trẻ bơ vơ/ c̣n cả chục nghề
thôi không kể/ ham đọc sách chẳng phải v́ ham
học/ thần thánh trăm ông chẳng phục ông nào/ ông nào cũng tốt/ ông nào
cũng tào lao/ có lắm thánh
nhân th́ đời chỉ rối mù/ nhiều triết học thêm tối mù đa
sự … bốn mươi
năm khoảng dăm lần tù…
(Kiểm điểm, tr.99)
Sinh
nhằm tuổi Ngọ, đêm vừa hết..
Mới hai tháng đă biết mùi bom đạn
(Ngựa hí đầu non)
Đă
theo mẹ đêm đêm qua xóm
xách đèn rao khoai sắn cầm hơi (tr.80,)
Bảy năm t́nh chồng vợ/ bảy năm em
hẩm hiu/ lần nào em sinh
nở/ ta cũng phải vắng nhà/ đứa đầu
ḷng tù tội/ đứa
thứ hai, đi xa.
(Cảm
ơn người vợ, tr.143)
Năm đứa con như
năm hạt ngọc/ Nếu không có em sao khỏi cát
lầm / C̣n anh th́ cứ lông bông… (tr. 101)
Nợ
nần chưa thoát nổi/ càng nợ, càng hăng vay/
thiếu cái danh, nhưng không thiếu bạn bè/ đi
đâu cũng có phần rượu tặng. (tr.99)
Với t́nh bạn, những câu
thơ của Vũ Hữu Định, được Ông
Đặng Tiến trích dẫn:
“Trên non may có t́nh bằng
hữu/ tuổi trẻ
đau chung một khúc ca/ ôm
nhau thức với vầng trăng lạnh/
vượt lá t́m sao định hướng nhà.
có
những ngày đi trong núi thẳm/ tuổi trẻ nh́n nhau,
nhớ xóm thương làng/
thở chung một tiếng nghe sầu cháy/ tâm sự chuyền nhau
điếu thuốc quan san
cám
ơn điêu đứng rừng sinh tử/ cạm bẫy người
giăng để giết người/ tuổi trẻ gần nhau trong gió lửa/
giữ dùm nhau những tiếng chim cười. (tr.58)
Ngày
Huế giải phóng/ mày lang
thang trong Nam
…
xa nhau
càng nghĩ càng thương/
thằng bạn thơ cuộc đời bầm
dập/ trốn lính, đi
lính, rồi th́ học tập/
thương ơi câu nói « ở răng cho vừa
đời »
…
nghe
nói mày về quê đi bán bánh ḿ/ vợ giặt mướn
cho nhà thương đẻ/
rồi nghe nói mày đi Nam trở lại/ quê không dụng nổi
đôi vợ chồng thơ/ năm năm rồi mày sống
xa quê/ ôi cái làng quê Nam Phổ
Hạ/ một thời chiến tranh mày quay quắt mong
về
(tr. 54, bài Chuyện người tuổi trẻ, tặng Trần Dzạ Lữ)
Với quê hương, Ông
Đặng Tiến chọn những bài sau:
anh yêu mùa yêu đất yêu quê. (tr. 42)
Những con lạch anh chèo ghe thăm lúa
thả lưới giăng câu, mười mấy
năm ṛng
…
Cau
với bưởi bây giờ thơm hương trái
em bên vườn da thịt có thơm không ? (tr. 41)
Mây c̣n bay nên đời c̣n mộng/ tuổi trẻ ra đi sao lại nhớ nhà/
ơi người tuổi trẻ sầu trong mắt/ đêm trên rừng mộng
gởi quê xa .
quê xa ta có em và mẹ,/ nhớ ao bèo xanh bông
tím thiết tha/ nhớ người con gái bên hàng xóm/
chiều thả thuyền vớt mộng nở hoa… (tr.57)
nghĩ ra th́ ở đâu cũng
vậy/ ta vẫn là ta khinh bạc đắng cay/ có lẽ
ta là thằng bất sá/
cớ sao ở đâu rồi cũng bằng ḷng/
thả trôi cái sống cho đời dạt/ mẹ buồn
ta tóc trắng lưng cong (tr.52)
Hoa dại ven đường
gửi lại các em/ Tiếng
giă gạo gửi cho người mất ngủ/ Trăng
mười bốn gởi tâm hồn thiếu nữ/ Trăng mười lăm
gởi những kẻ yêu nhau
Với
T́nh Yêu, Đặng Tiến trích dẫn thơ Vũ Hữu
Định:
Anh
đang sống thiếu một phần thân thể/ sống thiếu em nên anh thở
không đều/ thèm ngực
trần, môi ngọt với tay yêu
đă trói chặt hồn
trăm năm lăng tử…/ đă quen đau nên thấy
được mặn mà/ của tội lỗi mà anh kêu
hạnh phúc/ ôi vết chém
đă qua thời đau nhức/
đâm da non để thành sẹo muôn đời/ anh thở đều để
sống em ơi. (tr.44)
anh nằm đâu, ngồi
đâu/ ngó nước
nguồn reo vỡ/ nước nguồn chảy bao năm/ đá núi ṃn dấu nhớ/ anh nằm đây, ngồi đây/
một ḿnh anh vẫn thở/
mười năm trong trắc trở/ anh thở khác ngày xưa/ nghe
dội tiếng rừng mưa. nghe vang lời suối
nhớ
…
anh nằm nghe lay động/
đau của những nhánh cành/ anh ngồi trong lá xanh/
trên những hồn lá chết/ tay anh nắm tha
thiết/ những chiếc lá
c̣n tươi/ thả xuống suối mà chơi/ trôi đi c̣n tiếng dội…
(tr.46, bài Tiếng dội của
sương chiều)
Anh đang sống - đang thở đều rất
lạ/ Thở yêu em yêu đau đớn của
đời/ Anh cảm
được phút của mùa đang đổi/ Giây
của sông dừng lại đợi chiều trôi/ Ở
đâu đó rừng của Thu ảm đạm/ Uống
chút hương hoa của suối mà say/ Mây của ngh́n năm mây vẫn là mây/ Nhưng một buổi lạ
như vừa mới có
…
Một ngày nào mặt trời kia rét lạnh/ Máu
đỏ trùng dương một lần chết cuối
cùng/ Giấc lạnh vang lời gió nhắn với rừng/
Anh hối hả trở về mau cho kịp.
(tr. 95, bài Rừng
hương mật đắm đuối)
Sướng
quá, nâng ly, khà một tiếng/
Mừng rằng sắc núi vẫn màu xanh/ Đám mây bay
thấp ngang nhà cỏ/ Hương rượu nồng
hơn mọi thứ t́nh. (tr.14)
Có lẽ con chim rừng bữa nọ
Hát với anh là chia sẻ ngọn nguồn. (tr.18)
Con chim bỏ đi có bận quay về
Cất tiếng hát chào niềm vui của gió. (tr. 121)
Con chim
lạ lùng năm nọ của tôi ơi
Hóa mấy kiếp mà sao tôi vẫn vậy. (tr.123)
Tôi đă vừa copy
những chọn lựa, trích dẫn của nhà phê b́nh
văn học Đặng Tiến khi viết về thơ
Vũ Hữu Định. Dĩ nhiên ở trước
mỗi trích dẫn, nhà phê b́nh đều đă đưa ra
những nhận xét vàng ngọc của ông. Tôi đă ăn
cắp phần trích dẫn của ông, nên không thể chép
nguyên những đánh giá đầy trọng lượng
của ông Đặng Tiến. Cũng xin được
nói rơ, sở dĩ tôi đưa cả những thơ
Vũ Hữu Định qua chọn lựa của một
nhà phê b́nh nổi tiếng vào bài viết rất thừa
của tôi v́ muốn giới thiệu thơ Vũ Hữu
Định bù vào bài đă viết mấy năm
trước (phần 1) nhưng tôi chưa được
có, được đọc thi tập T́nh Ca Của Người Lỡ Vận. Mong
việc làm hồ đồ này được tác giả
Đặng Tiến cũng như các anh Phạm Văn Nhàn,
Trần Hoài Thư lượng thứ. Và để bạn
đọc hiểu đại khái về những nhận định
của người viết lời dẫn nhập cho thi
phẩm T́nh Ca Người Lỡ Vận, tôi xin trích một vài
câu tiêu biểu của ông Đặng Tiến
Về t́nh bạn:
... “T́nh yêu cũng như t́nh bạn, Vũ Hữu
Định người đă ra đi, t́nh c̣n ở
lại...”
Về t́nh quê hương:
... “T́nh quê nơi Vũ Hữu Định quyện
với t́nh bạn và t́nh yêu là một khát vọng hạnh
phúc trong nguồn cội...”
Về t́nh yêu:
... “Thơ t́nh ngày nay muốn thành công phải giàu
lượng trí tuệ và chất nghệ thuật, nhưng
thơ hoa mỹ lại mất nét thành thực đơn
sơ mà t́nh yêu chính là xúc cảm đơn sơ. Thơ t́nh
Vũ Hữu Định gây cảm xúc v́ chỗ tha
thiết mà tự nhiên ấy..”
Nhà phê b́nh nh́n chung về thơ
Vũ Hữu Định:
“Thơ Vũ Hữu Định là điển h́nh cho thơ
trữ t́nh hiện đại. Nó không gai góc, thách thức;
ngược lại, nó kết thân, đằm thắm, quen thuộc. Lay động người đọc
bằng t́nh cảm trong sáng và thiết tha, bằng nét
tài hoa vô tội.”
Bài
dẫn nhập cho thơ
Vũ Hữu Định, ông Đặng Tiến viết xong
tại Orléans, ngày 25 tháng 2 năm 2006. Ngày hôm qua, 7 tháng 3 năm 2006, tôi gởi
điện thư xin anh cho đọc và nhận
được sáng hôm nay, 8-3-2006.
Vô cùng cảm ơn anh
Đặng Tiến, nhắn riêng: mong được
đọc thêm các
bài thơ của anh dưới bút hiệu Nam Chi.
Bên cạnh bài viết của nhà
phê b́nh Đặng Tiến, tôi c̣n nhận được
bài Vũ Hữu Định
Ơi, Ngựa Hí Tiếng Ǵ của nhà thơ Hoàng
Lộc. Bài này anh Lộc cũng dành cho Thư Ấn Quán,
nhưng gởi cho tôi xem khi tôi hỏi về những
kỷ niệm giữa anh và Vũ Hữu Định.
Nhờ bài của Hoàng Lộc tôi lại được
biết thêm vài sinh hoạt nữa của nhà thơ C̣n Một Chút Ǵ Để
Nhớ..:
Mùa thu năm 1973, Vũ Hữu Định
đă ngâm thơ ca hát rất thành công tại trường
trung học Trần Qúy Cáp Hội An / Anh đă từng làm
báo xuân cho đám trẻ em hè phố tại Đà Nẵng và
đă nhờ Hoàng Lộc in cho 500 mẫu b́a, khi Hoàng Lộc
ngồi vào chỗ của Hạ Quốc Huy, Lê Vĩnh
Thọ, Vĩnh Điện...trước đó ở
tiểu đoàn 10 Chiến tranh Chính trị, đồn trú
tại Đà Nẵng.
Ngoài ra Hoàng Lộc c̣n cho biết Vũ
Hữu Định c̣n một bản thảo thơ mang tên Yêu Như T́nh Đầu.
Tôi nghĩ rằng c̣n rất nhiều
bạn văn, bạn chơi của Định giữ ǵn
kỷ niệm với anh, hy vọng trong tương lai tôi
sẽ c̣n được đọc nhiều hơn. Tôi làm
công việc dư thừa này cũng là một cách dựa
hơi Vũ Hữu Định cùng bạn bè anh, và cũng
để bù lại những hiểu biết khiêm
nhường của tôi về một người có quen
biết, đă từng có thời sống chung trong một
thành phố. Ngày tôi gặp lại ông thi sĩ gắn
liền với Pleiku chắc không c̣n xa, tôi sẽ lận
lưng bài viết lẩn thẩn này cho ông ấy
đọc chơi.
ghi thêm:
Ngày 23 tháng 3 năm 2006, ngày tin nhà thơ
Thanh Tâm Tuyền qua đời ở tuổi 71, v́ ung thư
phổi, tại Minnesota được phổ biến
rộng răi nhờ các trang điện toán (trừ những
trang văn học trong nước), tôi nhận
được tập thơ Vũ Hữu Định, cùng
tờ Thư Quán Bản Thảo tập 23 do nhà văn
Trần Hoài Thư và các bạn anh thực hiện gởi
cho. Thành thật cảm ơn qúi anh. Và xin được
chép thêm vào bài viết này, bài thơ của anh Tường
Linh, đă viết năm 1973, tặng Vũ Hữu
Định. Bài thơ đă được đăng trên tạp chí Bách Khoa,
tại Sài G̣n:
Th́ ra
ngươi chửa hết gian nan ?/ thôi hăy cầm như lửa thử vàng/ tạm gác ưu tư ngồi nán
lại/ cùng ta đối ẩm mặc canh tàn
ta
ở phương này măi ngóng trông/ tin ngươi, ta
đợi suốt mùa đông/t́m nhau giữa bóng đêm kinh
dị/ ngày hẹn c̣n xa
vệt nắng hồng
chai
rượi chờ ngươi dịp tết qua/ ba hôm
nguyên đán, một ḿnh ta/ phố đông rạo rực
cờ ngưng chiến / ta nhớ ngươi thêm nỗi
nhớ nhà
rượu vẫn c̣n nguyên ngươi uống đi/
đă lâu ta mới rót đầy ly/ bao nhiêu hệ lụy
đời gieo rắc/ không đủ làm cau hai nét mi
có
phải dường như hơn một lần/ sầu riêng ngươi kể
với tha nhân/ qua thơ
đầy dáng tân chinh phụ/ tóc rối mùa thương
mấy độ xuân ?
ta
đọc rồi lây tâm sự ngươi/ cảm ơn
thơ với cảm ơn ngươi
/ cảm ơn... uống tiếp ly này
nữa/ rồi cảm ơn ngày lửa đă vơi
ta ? -
vẫn lừng khừng như rứa đó/ thường
buồn nên cũng có khi say / - không không, đâu dám xưng
nghèo khổ/ giữa lúc bao
người quá đắng cay !
người yêu xưa hả - hơi đâu
nhớ/ và chắc ǵ ai
vẫn nhớ ta ?/ tất
cả trở thành bèo bọt hết/ c̣n ǵ giữa biển sóng bao la !
xin
hứa ly này thôi, ráng lên/ phải chăng ngươi
mới nhắc vài tên/ chúng không về nữa... không về
nữa/ hăy cố say rồi
ngươi sẽ quên...
Tường Linh