Nguyễn Đông Ngạc, ngọn pipe chợt tắt trên môi

 

 

 

          Nguyễn Đông Ngạc có lẽ là người bạn văn thứ ba tôi được gặp sau khi đến cư ngụ tại thành phố Montréal. Diễn tiến gặp gỡ và quen thân của chúng tôi không có ǵ đặc biệt và phong phú, nhưng tôi khó có thể quên đi cái tật dài ḍng.

 

          Ngày 31 tháng 01 năm 1985, gia đ́nh chúng tôi có mặt tại Montréal. Mười tám ngày sau, hội chợ Tết Giáp Tư của người Việt được tổ chức tại Complexe Desjardins. Mặc dù rất háo hức, chúng tôi vẫn chưa dám đến xem. Một năm lạng quạng đi qua, Cộng đồng người Việt lại tổ chức lễ mừng xuân mới. Sinh hoạt này trở thành tập tục của người Việt khắp nơi, bên ngoài tổ quốc. Riêng tại Montréal được thực hiện từ năm 1978 đến nay và vẫn c̣n tiếp tục. Lễ hội đón xuân là một ngày qui tụ đông đảo nhất của những người cùng ngôn ngữ, gặp nhau để nói, để nghe tiếng mẹ đẻ thỏa thích. Lễ hội được tổ chức rất qui mô, trang trọng. Năm 1986, Tết con trâu, tuy c̣n khá nhiều ngại ngùng, chúng tôi cũng đă có mặt trong đám người vui xuân. Vị trí hành lễ vẫn được chọn ở Complexe Desjardins. Đây là một địa điểm rất thích hợp cho chúng tôi, cũng như nhiều gia đ́nh khác, v́ chỉ cần ngồi an toàn trong xe điện ngầm là đến nơi.         

          Complexe Desjardins nằm trong hệ thống phố ngầm Place des Arts, được khởi công xây dựng từ năm 1954, dưới thời thị trưởng Jean Drapeau. Đây là một trong những điểm chính của trung tâm thành phố Montréal, có khoảng 110 cửa hiệu, quán ăn, những trung tâm rộng lớn tŕnh diễn nghệ thuật, rạp chiếu phim, pḥng triển lăm...không ngừng phát triển cho đến năm 1994, qui tụ hàng ngàn du khách thăm viếng, dạo chơi đều đặn mỗi ngày. Complexe Desjardins có mặt tiền nằm trên đường Sainte Catherine Ouest, mang số 150. Sân khấu lễ hội đón xuân của người Việt nằm trong ḷng cao ốc, phần dưới mặt đất, nối liền với đường dẫn đến trạm métro Place des Arts, nên không sợ lạnh, sợ lạc.

          Trong mười hai tháng vừa qua, chúng tôi đă có đôi ba lần đến nơi đây, nhưng vẫn bỡ ngỡ, và tưởng chừng như khớp trước sự hiện diện đông đảo của người Việt ḿnh. Ai ai cũng tươi vui trong các bộ quần áo lộng lẫy, ngoại trừ chúng tôi vẫn giản dị nếu không muốn nh́n nhận là lạc hậu. Lần đầu tiên sau 11 năm, tôi mới có dịp nh́n thấy nhiều tà áo dài đủ màu sắc cùng một lúc. Cảm động và vui mừng làm chúng tôi run chân. Không đến nỗi rón ra rón rén, nhưng thú thật chúng tôi đă di chuyển rất thận trọng. Khi đă chiếm được chỗ đứng trên lầu một, thuận tiện cho tầm nh́n bao quát từ sân khấu đến các gian hàng quây quần chung quanh, chúng tôi giữ miết vị trí đó cho đến tàn cuộc.

          Buổi lễ rất trang trọng. Đi từ việc chào cờ Canada, Việt Nam Cộng Ḥa, truy điệu những người bỏ ḿnh v́ tự do, đến lễ dâng hương quốc tổ Hùng Vương, qua các màn đọc diễn văn, phát biểu ư kiến của các quan chức đại điện thành phố Montréal, tỉnh bang Québec cùng các vị trong các hội đoàn của cộng đồng người Việt, rồi đến các màn biểu diễn văn nghệ. Phần này khá phong phú có cả cổ nhạc, thoại kịch, hoạt cảnh, ảo thuật, vũ dân tộc, vũ hương xa do các nhóm chủng tộc khác góp vui...Tân nhạc là dồi dào nhất.

          Sau biểu diễn của ca sĩ Đoàn Chính, con trai nhạc sĩ Đoàn Chuẩn, một hồi chánh viên trước 1975 (cùng ca sĩ Bùi Thiện), tôi nghe giới thiệu một giọng ca nữ. Người giới thiệu, ngoài việc xướng tên ca sĩ c̣n tḥng thêm câu: “ phu nhân của nhà văn Nguyễn Đông Ngạc”. Trong lúc c̣n cảm thấy lạc lơng giữa đám đồng bào lộng lẫy, xa lạ, câu tḥng không mấy hữu duyên này, chợt cho tôi một chỗ vịn. Tôi mừng thầm, ít ra là vậy, tôi đă có một người quen, dù chỉ quen với cái tên gọi. Những trang tạp chí Thái Độ, và tuyển tập Văn Nghệ Xám...ngày nào như đang mở ra trước mặt tôi. Thế Uyên, Nguyên Đông Ngạc, Thái Luân hay nhiều người khác đă từng góp bài trong hai tạp chí, tuyển tập này, tôi đều chưa được gặp mặt, nhưng cảm nhận rất thân thiết. Tên Nguyễn Đông Ngạc được đọc lên không hẳn để bảo đảm giá trị của một giọng hát, bởi nguồn âm thanh từ cặp môi và trái tim của người nữ ca sĩ rất ấm áp, điêu luyện. Tôi hân hoan nghe lại ca khúc Áo Lụa Vàng của người bạn cũ, anh Phạm Thế Mỹ. Tôi cũng thầm cảm ơn chị Nguyễn Đông Ngạc đă thắp lại niềm vui trong ḷng tôi. Nhưng tôi không đi t́m ông bà để làm quen. Đêm đó, tôi nằm mở mắt và mơ nhiều giấc mơ nho nhỏ, rất đẹp. Cái tên Nguyễn Đông Ngạc qua vài tuần sau mất hẳn trong trí nhớ tôi, cho đến cái đêm tôi được anh chị Đỗ Qúy Toàn mời tham dự một sinh hoạt tại nhà riêng.

 

          Đêm hôm đó, tôi có dịp gởi đến các bạn, đa số mới gặp lần đầu, Hơi Thở Việt Nam. Thi phẩm mỏng mảnh này chỉ vừa tṛn một trăm trang, b́a của Nghiêu Đề, được nhà văn Tưởng Năng Tiến và nhà thơ Thái Tú Hạp h́nh thành từ Hoa Kỳ vừa gởi sang. Có thể xem đây là buổi ra mắt sách ngộ nghĩnh và ấm áp nhất. Không có việc giao sách nhận tiền. Bạn tham dự không phải thấp thỏm lo bị mời mua xă giao. Tôi ngồi trong ṿng tṛn dưới pḥng thiền của anh chị Toàn kư tặng giáp ṿng mà hơi thấy run. Không phải cái run gặp ngay ở trang đầu:

          chúng tôi là súc vật

          hôm nay học làm người

          xin chân thành “đăng kư”:

          chúng tôi thừa trái tim !

mà cái run sung sướng được thực sự sinh hoạt một cách tự do, được gặp mặt bè bạn chuyện tṛ không e dè, thủ thế.

 

 

          Tôi với Nguyễn Đông Ngạc đă biết tên nhau từ trước, nên gặp mặt, chuyện tṛ vô cùng cởi mở. Gốc rễ của mỗi bên được bứng ra để nhận diện. Ngạc nói về Nguyễn Nho Sa Mạc, cùng thời kỳ anh làm hiệu trưởng trung học Trần Cao Vân, Tam Kỳ. Tôi kể về Phan Trước Viên, Phan Duy Nhân...cái đám làm thơ, trói gà không chặt nhưng chữ nghĩa cứ ưng lấp lánh ánh lửa. Nguyễn Đông Ngạc cười nói rất thảnh thơi, c̣n đầy đủ phong cách của một ông thầy. Trán cao, chân mày rậm, hàng ria mép đen gọn, phảng phất một thời đẹp trai chưa qua hẳn. Người đàn ông hơi tự cao ấy, sau này, qua lời kể của mẫu thân anh, tôi nh́n thấy rơ nét hơn:

 

          Đó là một cậu con thuộc “diện” khá ngỗ nghịch. Cầm tinh năm con cọp. Nhưng giấy khai sinh làm lại, ghi ước chừng ngày 10 tháng 9 năm 1939. Với gốc tổ ở làng Vẽ huyện Đông Ngạc tỉnh Hà Đông, nên cậu con trai đầu ḷng của ông bà ty trưởng hỏa xa tỉnh Phú Yên, được vinh hạnh mang tên làng tổ. Thật ra Nguyễn Đông Ngạc ra đời ở làng Thường Lệ, tỉnh Phú Yên, và suốt mùa tiểu học, hấp thụ tinh hoa của làng Thanh Tước, quê ngoại.

          Nhờ rơi vào một gia đ́nh trung lưu, nên cậu cả Ngạc, ngay từ những năm đầu bậc trung học đă được đưa lên Hà Nội để làm học tṛ của trường Chu Văn An, hậu thân của trường Bưởi. (trường trung học này do người Pháp thành lập tại làng Bưởi, ngoại ô Hà Nội, nhằm đào tạo những viên chức hành chánh trung và cao cấp. Năm 1949, Quốc trưởng Bảo Đại cho thu nhận học sinh rộng răi và đổi tên thành trường Chu Văn An. Năm 1952, v́ số học sinh quá đông, trường được chia ra hai địa điểm giảng dạy:  tại đường Đỗ Hữu Vị, và phía bắc Hồ Hoàn Kiếm. Năm 1954, trường được di tản vào Sài G̣n).

          Học chữ học nghĩa chưa đủ, cả Ngạc c̣n học đánh đáo, bắn bi, đánh cả bài ba lá, xóc đĩa. Thành tích đạt được ở các môn nghiệp dư này khá cao, tiêu biểu: cắt bớt tiền chợ dành cho lưu học sinh (bởi gia đ́nh thân sinh anh có mở trường tư nội trú) để đánh tổ tôm. Dùng tiền mua vật dụng linh tinh trong nhà (do mẹ nhờ) để đánh xóc đĩa. Nhưng may thay, đi kèm với cái bệnh ham chơi những tṛ ngoài tầm tuổi, Nguyễn Đông Ngạc không bỏ bê sách vở và sớm có bản tính hào phóng, sống hết ḿnh với bạn hữu.

          Theo gia đ́nh vào Sài G̣n năm 1954. Bốn năm sau, ngày 15 tháng 9 năm 1958, Nguyễn Đông Ngạc trở thành một ông tú tṛn trịa. Theo học y khoa một năm, ngán vọc xác chết cóc nhái, Nguyễn Đông Ngạc bỏ con đường trở thành ông bác sĩ, để rồi đỗ cùng một lúc hai trường Quốc gia Hành chánh và Đại học Sư phạm. Anh đă chọn nghề cầm phấn và được ném ra Quảng Tín (thuộc Quảng Nam trước đó và hiện nay) dạy Trần Cao Vân, rồi được đẩy về B́nh Dương, hợp sức với những Lê Vĩnh Thọ, Lê Tấn Lộc...ở trung học Trịnh Hoài Đức. Cuối cùng được rút về thủ đô Việt Nam Cộng Ḥa. Lần lượt Nguyễn Đông Ngạc rao giảng ở các trường: Cộng đồng quận 6, Mạc Đĩnh Chi, Trưng Vương. Anh sớm trở thành một ông thầy Việt văn có uy tín.

          Xen kẽ trong thời gian đứng trên bực giảng, bàn chân Nguyễn Đông Ngạc thơm tho cỏ đất trường đua ngựa và bàn tay anh trải ra những luống chữ trên Hành Tŕnh, Nghệ Thuật, Quần Chúng, Đất Nước, Văn Học...Cuộc sống phơi phới đào hoa của Ngạc bỗng bị neo giữ trong tay chị Nguyễn Thị Nga, đốc sự Quốc gia Hành Chánh, ái nữ của bà Nguyễn Thị Thế, em gái nhà văn Nhất Linh Nguyễn Tường Tam. Nguyễn Đông Ngạc từ giă cuộc sống độc thân năm 1964, nhưng không tạm biệt những cuộc t́nh. Lăng mạn nhưng không trác táng. Dựa vào ưu điểm của quán sách Khai Trí, do bố mẹ anh gầy dựng tại B́nh Dương (không phải Khai Trí của ông Nguyễn Hùng Trương tại Sài G̣n), Nguyễn Đông Ngạc cho khai sinh nhà xuất bản Sóng, tung ra thị trường chữ nghĩa miền Nam trước 1975 các tác phẩm: Chuyện T́nh (Love Story của Erich Segal), Một Ngày Cho Người Yêu (Goodbye Columbia của Philip Roth), Những Cuộc T́nh Không Trở Lại (tuyển tập nhiều tác giả ngoại quốc), Buổi Sáng Cuối Cùng (Women In Love của D.H.Lawrence). Các tác phẩm này đều do bà Phan Lệ Thanh chuyển sang Việt ngữ. Công tŕnh đồ sộ nhất trong các tác phẩm do nhà xuất bản Sóng của Nguyễn Đông Ngạc phát hành là tuyển tập Những Truyện Ngắn Hay Nhất Trên Quê Hương Chúng Ta, được đến tay bạn đọc năm 1973. Để thực hiện tác phẩm văn học này, Nguyễn Đông Ngạc đă phải dồn hết tâm sức lẫn tài chánh. Từ việc xin bài, gom bài đến nhờ chụp bắt chân dung từng tác giả, Nguyễn Đông Ngạc đều đích thân lo tận t́nh, chu đáo. Ngày nay, tại hải ngoại, tác phẩm này đă được tái bản. Tiếc thay, bản in lại, tháo gỡ những trang đầu, xóa luôn tên người thực hiện, cố t́nh quên đi công sức của người h́nh thành tác phẩm. Một công việc bảo tồn văn hóa rất đáng ca ngợi lại thiếu mất tính chất văn hóa, thật đáng buồn. Đồng tiền hóa ra cũng có khi to hơn lương tâm một số người sống đời với chữ nghĩa.

          Sáng tác độc nhất của Nguyễn Đông Ngạc đă xuất bản là một tập thơ, mang tên Hết Rồi Mùa Thu Hà Nội do nhà xuất bản Hoa Nắng tại Sài G̣n, ấn hành năm 1971 với sự trang điểm h́nh thức của nhà văn Thái Lăng, một người bạn chí thân của tác giả.

 

          Đời sống của mỗi một chúng ta không biết sẽ diễn tiến ra sao, nếu không có biến cố của đất nước năm 1975. Riêng với Nguyễn Đông Ngạc, cái chết của đứa con trai đầu ḷng, cái chết của người bạn đời, cộng với cái chết của một chế độ, đă đẩy anh đến làm chủ nhân một căn chợ thực phẩm nhỏ, với tên Dakao trên đường phố Saint Laurent, Montréal. Nhưng chỉ một thời gian ngắn, những tác phẩm văn học của nhà văn Mai Thảo, nhà thơ Du Tử Lê, từ Mỹ gởi qua nhờ Nguyễn Đông Ngạc bán giúp, hoặc cho thuê, đều theo căn quán rất nghệ sĩ của anh hóa thân trong một vụ hoả hoạn.

          Nguyễn Đông Ngạc mất chỗ đứng gần nhất với năm tháng cũ, mất luôn chỗ ngồi binh xập xám với bạn bè dưới sous sol, anh trở lại với nghề lao động chân tay, nơi anh khởi sự làm lại cuộc đời, sau 1975, để trở thành một công dân của một quốc gia mang vóc dáng lá phong làm quốc kỳ. Job của Ngạc không thơm lắm, nhưng lâu bền, vững bụng, cộng với sự đoàn tụ người bạn đời thứ hai, chị Nguyên Ngọc, đă sớm dắt ông nhà văn trở lại những đoạn đời bằng phẳng.

 

          An Lạc Cốc của ông giám đốc nhà xuất bản Sóng ngày nào không rộng lắm, nhưng thừa sức chứa vài chục bạn văn nghệ tụ lại cụng ly, đấu hót suốt đêm. Hương khói thuốc, hương rượu nồng, hương phở...càng ngày càng đậm đà trên vách tường, trên trần nhà, sàn gỗ của căn sous sol trong ngôi nhà mang số 9635   trên đường Basile Routhier. Những anh hào văn hóa nghệ thuật bốn phương: Đoàn Chuẩn, Phạm Duy, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng, Mai Thảo, Du Tử Lê, Nguyễn Xuân Hoàng, Kiệt Tấn, Nguyễn Quốc Trụ, Dương Kiền, Thái Lăng, Vũ Kiện, Thụy Khanh, Phan Ni Tấn, Nguyễn Văn Ba, Sĩ Phú, Lạp Chúc Nguyễn Huy...đều có ghé đến An Lạc cốc của Ngạc để ngồi chung chiếu rượu với Đỗ Quư Toàn, Trang Châu, Song Thao, Luân Hoán, Hồ Đ́nh Nghiêm, Hoàng Xuân Sơn, Phạm Nhuận, Lê Quang Xuân, Lưu Nguyễn, Lê Tấn Lộc, Nguyễn Hữu Chung, Nguyễn Khắc Ngữ, Bắc Phong, Vơ Kỳ Điền, Vivi, Trịnh Viết Đức, Trương Văn Tuyên...Cái t́nh của thơ văn chan mặn nồng thêm cái t́nh người cùng một cội rễ bị bứt chia, vung văi khắp mặt địa cầu. Nguyễn Đông Ngạc luôn luôn là cái gạch nối dịu dàng giữa các người bạn. Ngoài việc họp mặt bè bạn, hướng dẫn đi chơi đây đó, anh c̣n viết nhiều bài giới thiệu, nhận định văn thơ bè bạn trong những dịp ra mắt sách, hoặc khi tác phẩm bè bạn được phát hành. Trong một số bản thảo anh để lại gồm cả thơ văn (hiện tôi đang giữ một bản) tôi thấy những bài anh viết về nhà văn Mai Thảo, nhà thơ Khoa Hữu, nhạc sĩ Đoàn Chuẩn, nhà văn Trang Châu, nhà thơ Lưu Nguyễn, nhà văn Nguyễn Văn Ba, kịch tác gia Dương Kiền...Trong đống bản thảo này c̣n có nhiều bài thơ anh viết tặng bạn bè. Nhân đây tôi xin trích đăng một vài bài của anh thuộc chủ đề này:

 

          Họp mặt vắng người cũng kém vui

          nâng ly thấy khựng ở đầu môi

          muốn nhắn e càng thêm khó xử

          nhớ nhau đành biết vậy mà thôi

                              (Nguyễn Đông Ngạc, tặng Hoàng Xuân Sơn)

 

          Ngồi một ḿnh ngó bóng

          biển trầm luân trong ḷng

          ai người cùng cuộc mộng

          t́nh đất nước mênh mông

                     (Nguyễn Đông Ngạc, tặng Lạp Chúc Nguyễn Huy)

 

          Hăy trả thái b́nh cho kẻ ngu si

          đam mê đau khổ cho thiên tài

          hăy mặc mọi người tự do tô vẽ cuộc đời

          xanh đỏ tím vàng đen trắng...

          hăy b́nh tâm nh́n cuộc thế đảo điên

          những kẻ nhân danh múa rối

          thủ diễn những vai tuồng vô tích sự

          chung cuộc vẫn chỉ có chân thiện mỹ

 

          Hăy như mây lồng lộng trời cao

          hăy như sóng bồng bềnh biển cả

          hăy như thời tiết dâng đời hoa trái

          hăy như ḷng trời đất bao la

          chung cuộc cũng chỉ như là thế thôi

                                           (Nguyễn Đông Ngạc tặng Song Thao)

 

          Óc tim thượng giới trả lời

          bút tiên mực máu gửi người trần gian

          riêng ḿnh c̣n mỗi cái thân

          chỉ ham sống với giai nhân cợt đùa

                               (Nguyễn Đông Ngạc tặng Hồ Đ́nh Nghiêm)

 

          Đường đi xuống thấp lại lên cao

          làng cây phong mừng đón bạn vào

          ngoạn cảnh nghe chuông tâm thoát tục

          phải chi thiền được sướng làm sao

                       (Nguyễn Đông Ngạc tặng vợ chồng Đỗ Qúy Toàn)

 

         Trị nước xem như một tṛ đùa

          chữ nghĩa tỏ bày lẽ được thua

          bao nhiêu xương máu trong ḷng đất

          lănh tụ nh́n ra chân lư chưa?

                            (Nguyễn Đông Ngạc tặng Nguyễn Hữu Chung)

 

          Bản chúc thư ttrên ngọn đỉnh trời

          Sáng Tạo, Văn,  thơ lăng quên đời

          ruợu uống ngàn ly thôi cũng thế

          ngất ngưởng ḿnh anh một cơi chơi

                                             (Nguyễn Đông Ngạc tặng Mai Thảo)

 

          Em mang tiếng hát vào đời

          cho ḿnh nguồn hứng cho người niềm vui

          cũng là góp chút vẽ vời

          quên đi những cái mệt nhoài vô duyên

                                     (Nguyễn Đông Ngạc, tặng Nguyên Ngọc)

 

          Con ta chết tuổi thôi nôi

          cha ta ngồi chết nụ cười trên môi

          vợ ta mạch máu vỡ đôi

          ta nuôi hai đứa con côi trưởng thành

          quanh ta đồng loại ngổn ngang

          chết bom đạn chết ḥa b́nh không tên

          ta từ cơi chết ngoi lên

          cái tâm ta bỗng b́nh yên lạ thường

                          (Nguyễn Đông Ngạc tặng Nguyễn Đông Ngạc)

 

        

          Riêng cá nhân tôi khá giàu kỷ niệm với Nguyễn Đông Ngạc. Đặc biệt nhất là những chuyến đi chơi bên ngoài thành phố Montréal.

         Năm 1991, tuy không tha thiết nhiều với những tổ chức hội đoàn, nhưng nhân đại hội Văn bút Việt Nam Hải Ngoại được tổ chức tại Toronto (trước đó được tổ chức tại Montréal), chúng tôi ham vui,  rủ nhau tham dự. Chuyến đi này cũng là lần đầu tiên tôi đến thành phố Toronto, một thành phố lớn nhất nước Canada, và có vị trí thứ nh́ của thế giới, sau New York,  nên tôi rất háo hức. Phương tiện di chuyển là chiếc Chevrolet hai cửa, hai màu đỏ, trắng. Tài xế cũng là chủ nhân, nhà văn Nguyễn Đông Ngạc. Khách hàng của anh gồm chị Nguyên Ngọc, vợ chồng tôi và nhiếp ảnh gia Lê Quang Xuân. Trước khi khởi hành, Ngạc xem bản đồ, ghi chú ngắn gọn lộ tŕnh, điểm đến trên một tấm giấy cứng bằng bàn tay, dán gần tay lái.Trước khi đến đường Décarie, để vào xa lộ 40 Est, Ngạc không quên ghé dépanneur trên đường Côte des Neiges để mua nhiều loại vé số 6/49, Banco, Super 7...Chơi vé số cũng là một cái ghiền của ông bạn tôi.

          Chuyến phó hội của chúng tôi đến nơi vừa kịp bắt tay nhà văn Nguyễn Văn Sâm, nhà thơ Vi Khuê trước khi nhập tiệc tại nhà hàng Việt Nam của cựu dân biểu Việt Nam Cộng Ḥa Nguyễn Văn Tiết. Sở dĩ có sự chậm trễ v́ Nguyễn Đông Ngạc ghé vào vài trạm dừng bên đường để nghỉ ngơi, rít khói pipe. Thêm vào đó cây lá mùa thu đă cù rủ ông nhiếp ảnh gia Lê Quang Xuân, yêu cầu dừng lại, bắt vài tác phẩm.

         Tôi c̣n đi với Nguyễn Đông Ngạc đến Toronto nhiều lần khác sau này. Có lần anh kéo về ngủ lại tại nhà Loan, em gái anh ở Mississauga. Có lần chúng tôi ngủ tại quán rượu Temptation của Phạm Đ́nh Cường. Nguyễn Đông Ngạc c̣n đưa tôi đến thủ đô Ottawa, thành phố Québec. Chuyến đi Québec có cả vợ chồng nhà văn Hồ Đ́nh Nghiêm. Vui. Rất vui.Ngạc xúi tôi mang về từ chợ trời ở thành phố có phong cách Pháp này một cái ghế xoay bằng da nặng nề. Cái ghế ngày nay vẫn c̣n có mặt trong gagare nhà tôi. Qua những lần cùng đi chơi xa, tôi biết Nguyễn Đông Ngạc rất thích lái xe đường trường, thích tốc độ nhưng rất ưa dừng dọc đường. Có lần anh làm chúng tôi hết hồn v́ vào nhầm một trạm chuyên dành cho giới tài xế xe tải hạng nặng. Những cặp mắt hảo hớn bậm trợn cũng rất ngạc nhiên trước sự xuất hiện bất ngờ của chúng tôi,  may không có ǵ đáng tiếc xảy ra.

 

          Vào một chủ nhật, ngồi uống cà phê tại quán phở 89 trên đường Van Horne của một người em gái Ngạc, anh đề nghị tôi kết nghĩa huynh đệ với anh. Thú thật tôi đă ấm ớ cho qua chuyện nhưng với Ngạc, từ đó anh xem như là một người anh. Anh thường lưu ư tôi về sức khoẻ, về chuyện cẩn thận khi lái xe, bớt thức đêm, linh tinh đủ thứ chuyện.  Anh cũng chính là người xúi tôi nghỉ việc, ăn thất nghiệp, nghỉ ngơi vui chơi một thời gian. Giao thiệp với Ngạc lâu ngày, tôi nghiệm ra, không riêng ǵ tôi, ai anh cũng quan tâm lo lắng. Sau cái chết của người bạn nghiên cứu sử Nguyễn Khắc Ngữ, ông anh Nguyễn Đông Ngạc thẳng thắn bày tỏ cùng tôi  và các bạn văn khác về sự quan ngại của anh đối với những người bạn cao tuổi hơn. Những Mai Thảo, Thái Tuấn, Phạm Duy...là những người anh muốn  thực hiện một cái ǵ đó cho họ để nhớ đời. Chưa kịp thực hiện những ước muốn,  sự ra đi của hai nhạc sĩ trẻ tuổi hơn, Hoàng Xuân Giang (em nhà thơ Hoàng Xuân Sơn) và Hoàng Phúc đă làm cho Nguyễn Đông Ngạc mất rất nhiều niềm tin trong cuộc sống. Mặc dù đang rất khỏe mạnh, b́nh thường, anh lo chạy thử nghiệm, t́m bệnh cặn kẽ. Anh không quên đốc thúc tôi đi kiểm tra sức khỏe. Tôi là chủ nhân một thân thể giàu có những mầm bệnh, năm nào cũng hết cảm đến cúm, hết cúm đến nhức mỏi,  nhưng việc đi bác sĩ, đến bệnh viện là chuyện bất đắc dĩ, hơn nữa tôi tin vào truyền thống sống lâu của gia tộc, nên tôi ít lo cho tôi, hơn Ngạc lo cho chính anh.

 

          Tuần lễ cuối tháng 2 năm 1996 nằm vào tháng chạp năm Hợi, đất trời Montréal bất ngờ đẹp ra. Cảnh sắc mang đầy đủ vóc dáng những ngày cuối năm ờ miền trung Việt Nam. Nắng trong veo. Gió thoảng nhẹ. Cái ấm ở mức cộng 10 độ C, cùng với cái vắng lặng trên các con phố quanh quẩn nơi tôi cư ngụ, đă cho tôi cái cảm giác đang đi đứng, hít thở giữa quê nhà. Không riêng ǵ tôi, Lư cũng bày tỏ đă cảm nhận được như thế. Dễ hiểu thôi, thân xác của cô nàng đang ở Montréal, nhưng một phần hồn vía đă theo chân đứa con gái đầu ḷng về thăm quê ngoại, sau mười một năm xa cách. Chưa có năm nào chúng tôi nao nao nhớ về những mùa tết xa xưa ở quê nhà như năm nay. Nhưng khác với mọi năm, chúng tôi quyết định không dạo chơi trong khu Hội chợ Tết của người Việt, mặc dù năm nay, giờ khai mạc rất lư thú, rơi đúng vào giờ giao thừa ở quê nhà.

          C̣n hơn 13 giờ nữa, đồng bào tôi mới bắt đầu khai pháo đón xuân tại Complexe Desjardins, đám con chúng tôi đă mang về nhiều băng vidéo chủ đề xuân và tết, được thực hiện tại Hoa Kỳ, Việt Nam. Ngay sau lúc Lư hoàn tất việc cúng rước ông bà, chúng tôi quây quần bên bàn ăn, vừa nhâm nhi bánh mứt, uống trà, vừa thưởng thức tài nghệ của các nghệ sĩ trên màn ảnh tivi. Đúng vào lúc Việt Dzũng giới thiệu nghệ thuật làm pháo ...th́ điện thoại reo:

          - Anh Hoán ơi, anh Ngạc...anh Ngạc...ảnh bị ngă...đưa đến bệnh viện Jean Talon...ảnh bị hôn mê luôn...

          Tôi hỏi thêm chị Nguyên Ngọc một vài chi tiết, rồi cả nhà kéo đến bệnh viện. Đă 22 giờ 45, cửa chính bệnh viện đă đóng, chúng tôi tiến đến cửa cấp cứu. Nhân viên gác cửa không cho chúng tôi vào, cũng không quên cho biết tại pḥng Ngạc đang nằm đă có quá nhiều người. Tôi bồn chồn, bứt rứt xưng là em của bệnh nhân và nhẹ lời năn nỉ. Sau vài giây lưỡng lự, anh nhân viên trực cho tôi và Lư vào một pḥng đợi, gần pḥng nằm của Ngạc. Tôi gặp mấy người em của Ngạc, hai đứa con gái của anh cùng nhiều khuôn mặt lạ. Tôi đọc được những nét lo âu trên nét mặt mỗi người. Chúng tôi yên lặng chờ, thay phiên nhau, hai người một lúc được vào thăm Ngạc.

          Khi tôi nắm bàn tay không vướng víu những ống dây chuyền máu, chuyền nước biển của Ngạc, tôi lạnh người dù tay Ngạc c̣n rất ấm. Tôi bóp nhẹ từng đầu ngón tay anh như gởi những lời nhắc nhở, khích lệ, tiếp sức sự chiến đấu với thần chết. Hơi Ngạc thở h́nh như không đều, đôi mắt anh nhắm kín. Anh không hề biết đứa em chưa chính thức kết nghĩa đang đứng cạnh anh. Tôi chợt nhớ đến Hoàng Phúc, tự nghĩ không lẽ ḿnh vẫn có duyên đứng nh́n bè bạn hấp hối. Tôi rùng ḿnh không dám nghĩ tiếp và quay ra. Tại pḥng đợi, tôi trấn an chị Nguyên Ngọc, nhưng tôi cảm biết người bạn tôi không c̣n bao giờ mở mắt nh́n chúng tôi lần sau cùng. Tôi cố gắng b́nh tĩnh trước sự bất lực của ḿnh.

          Bệnh viện tin cho gia đ́nh biết đă bất lực và đề nghị gia đ́nh nên cho cắt các nguồn trợ lực hơi thở của Ngạc càng sớm càng tốt. Mẫu thân anh cương quyết : “U đẻ nó ra, u không thể giết nó”. Chị Nguyên Ngọc cũng như các người em của anh cũng không dám. Cuối cùng mẹ Ngạc bảo chờ cô em út của Ngạc từ Toronto về quyết định, v́ cô em này được Ngạc thương nhất nhà và cô cũng rất thương kính anh. Nhưng Ngạc đă tế nhị không để trách nhiệm nặng nề cho cô em. Anh thở hơi cuối cùng vào lúc 9 giờ sáng ngày 21 tháng 02 năm 1996. Anh ra đi v́ tai biến mạch máu năo. Tai nạn khởi điểm trong lúc anh từ bàn ăn tiến vào bếp để xem lại một món ăn đón tết. Ngạc qua đời trước thời gian đủ để ghi trên cáo phó, chia buồn một chữ thọ. Anh thiếu một năm, đành yên phận hưởng dương ở tuổi 59.Giờ phát tang dành cho gia đ́nh anh, tôi có mặt, lặng lẽ ngồi ở một góc pḥng, hít mùi thơm khói hương. Tiếng tụng kinh, tiếng chuông mơ h́nh như càng ngày càng gần với tôi. Lễ hỏa thiêu Ngạc sau đó, tôi tham dự đưa tiễn như một chiếc bóng vô t́nh. Từ Nguyễn Khắc Ngữ, Hoàng Xuân Giang, Hoàng Phúc và nhiều người khác không nằm trong giới văn nghệ mà tôi tiễn đưa, h́nh như đă giúp tôi có sự b́nh tĩnh hơn trước sự ra đi vĩnh viễn của đời người.

 

          Trong thời gian c̣n sống, Nguyễn Đông Ngạc đă góp một tay cho Chân Dung Thơ Luân Hoán hoàn thành. Anh để lại cho tôi, cho bạn đọc bài  Một Tấm ḷng Thơ Qua Hơi Thở Việt Nam, Đưa Nhau Về Đến Đâu, Ngơ Ngác Cơi Người, Cảm Ơn Đất Đá Trổ Thơ...Anh kết thúc bài nhận định ưu ái của anh bằng 12 câu lục bát:

 

          Đọc xong Ngơ Ngác Cơi Người

          Ta nghe ngơ ngẩn ngậm ngùi cơi ta

          Cơi nào cơi ấy xót xa

          Đục trong riêng cái bao la cơi ḷng

          Đoạn đời c̣n lại chưa xong

          Bạn c̣n khúc cuối tấm gương ṇi t́nh

          Cơi này hẳn bạn phiêu linh

          Mây mưa trăng gió một ḿnh rong chơi

          C̣n đây Ngơ Ngác Cơi Người

          Ta c̣n ngơ ngẩn ngậm ngùi cơi ta

           Cảm ơn bạn tới thăm nhà

          Tặng thơ, từ đó ḷng ta nhói hoài

                                                       (NĐN)

         

          Là một người chuyên làm thơ, hay viết lăng nhăng tặng bạn bè, nhưng trước ngày Nguyễn Đông Ngạc chứng tỏ sức khỏe của anh thua tôi, tôi chỉ viết tặng anh 4 câu không mấy ǵ xuất sắc:

 

          thiếu tuổi để được về hưu

          dư tuổi để được ngược xuôi với đời

          thôi th́ trà rượu cầm hơi

          trung niên là tuổi chịu chơi nhất mà

 

          Ngày làng văn Việt Nam hải ngoại mất đi ngọn bút Nguyễn Đông Ngạc, tôi được 55 tuổi. Một vài giọt nước mắt của tôi vẫn rất trong. Tôi muốn biến chúng thành những vần điệu, nhưng không làm nổi. Đầu rỗng, ḷng rỗng, cầm bút, nghĩ đến Ngạc, bên tai tôi lại vang lên  giọng nói ẩm ướt của chị Ngọc: Anh Hoán ơi, Anh Ngạc bị ngă...đến bệnh viện...hôn mê luôn...Và thấp thoáng trước mặt, đôi mắt đăm chiêu, buồn bă, bất lực của một người mẹ, lẫn lộn với cái dáng bề thế, lạnh lùng của bệnh viện Jean Talon, thơ thẩn dường như trốn chạy sự chết chóc. Nhưng thơ trốn không lâu, một chiều, kẹt đường, t́nh cờ dừng xe ngay cửa bệnh viện. Tôi ngước nh́n lên nơi Ngạc từ chối cuộc sống, những câu lục bát đổ ập tới.      

 

          thảnh thơi đánh một giấc tṛn

          mặc thân nhăo nát mặc hồn loăng ra

          dễ ǵ làm được con ma

          mà thu lễ vật người ta cúng ḿnh

          sợi hương, sợi khói, sợi t́nh

          cũng bay vô nghĩa miếu đ́nh cho vui

          đi trơn tru một kiếp người

          không gây ân oán, không thù hận ai

          kể như đáng mặt nhân tài

          ḷng trong như gió thoảng ngoài thiên thu

          mai sau, rủi, lại làm người

          vẫn xin tiếp tục nói cười hồn nhiên

          sống thanh nhàn, chết b́nh yên

          bạn tôi, coi bộ thành tiên không chừng !

 

         Mùng một tết năm Bính Tuất rơi vào ngày chủ nhật, 29 tháng 1 năm 2006, là ngày giỗ thứ 10 của Nguyễn Đông Ngạc, vợ chồng chúng tôi muốn ghé đến chúc thọ thân mẫu anh, luôn tiện thắp cho anh một nén nhang, nhưng cuối cùng vẫn không thực hiện được.Cú điện thoại gọi sớm để mừng đầu năm của thân mẫu Ngạc đă chợt làm tôi bỏ ư định, chẳng hiểu v́ sao. Hôm nay ngồi ghi đôi ḍng kỷ niệm với người bạn quá văng, tôi không khỏi ngậm ngùi. Chiếc hộp quẹt S.T. Dupon, Paris sản xuất từ Pháp xưa cũ, quí giá Ngạc đă dùng trong suốt mười mấy năm rồi ngẫu hứng cho con trai út tôi vẫn c̣n đây. Màu vỏ đậm đà sắc nước biển được bọc những đường vàng sắc nét, hằn đậm dấu thời gian nhưng không che được vẻ sang trọng mặn mà. Tôi cầm nó trong tay, thảng thốt như cầm được bàn tay Ngạc. Những lần tay bắt mặt mừng đă đi qua. Mười năm đâu phải là ngắn. Người bạn vàng của tôi đă đi đầu thai chưa? Cầu mong anh đă không ăn cháo lú, để nhớ măi một thời An Lạc Cốc. Một thời bằng hữu thơ văn. C̣n tôi, kỳ lạ, chưa qua cầu Nại Hà, sao trí nhớ sớm hao hụt? Sắp xếp, bày biện những kỷ niệm vốn giàu có sao lại rất vụng về, đơn giản đến thế này. Tiếc thay!